معنی رانت در بورس با اطلاعاتی پیوند خورده است که در اختیار برخی از افراد است؛ اخباری که قشر اندکی پیش از آنکه اتفاق بیفتد از آن مطلع هستند و به این طریق می‌توانند به سودآوری برسند.
رانت در تعلیق عرضه خودرو در بورس کالا موثر است؟
خبرآنلاین نوشت: کارشناسان بازار سرمایه اعتقاد دارند: تعلیق عرضه خودرو در بورس کالا صددرصد فقط به نفع دلالان و افرادی تمام خواهد شد که رانت‌های خاص دارند و می‌توانند در تعداد بالا خودرو را از کارخانه خریداری کنند.
در حالی که قرار بود ۴۳۰ دستگاه فیدلیتی و دیگنیتی از امروز در بورس کالا معامله شود، وزارت صنعت، معدن و تجارت طی دو نامه این عرضه را ملغی کرد.
ثبت سفارش فیدلیتی و دیگنیتی از ۱۱ خردادماه در بورس کالا آغاز شده و قرار بود این دو خودرو هجدهم خردادماه در تالار خودروی بورس کالا عرضه شوند. براساس اطلاعیه عرضه بازار فیزیکی بورس کالا در دهم خردادماه، قرار بود ۴۳۰ دستگاه فیدلیتی و دیگنیتی ۱۸ خرداد در تالار حراج باز عرضه شوند؛ ۱۵۰ دستگاه فیدلیتی ۷ نفره، ۱۵۰ دستگاه فیدلیتی ۵ نفره و ۱۳۰ دستگاه دیگنیتی. قیمت پایه فیدلیتی ۷ نفره ۸۰۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و فیدلیتی ۵ نفره ۷۸۹ میلیون تومان در نظر گرفته شده بود و دیگنیتی با چه کسانی در بورس رانت دارند؟ قیمت ۸۴۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان روی تابلوی معاملاتی می‌رفت.
اما با این حال، وزارت صمت طی دو نامه جداگانه خطاب به مدیرعامل بورس کالا و شرکت‌های کارگزاری، این عرضه را ملغی کرد. معاون صنایع حمل و نقل وزارت صمت در نامه ای به بورس کالا عرضه خودرو در بورس کالا را غیرقانونی خوانده است. بر همین اساس، در این نامه که منوچهر منطقی به سلطانی‌نژاد، مدیرعامل بورس کالای ایران ارسال کرده، نوشته شده است: در شصت و سومین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی در تایخ ۲۸ مهرماه سال گذشته مسوولیت تنظیم بازار خودرو از جمله تدوین و ابلاغ راهنماها و دستورالعمل‌های تنظیم قیمت برعهده وزارت صنعت معدن و تجارت و با هماهنگی ستاد تنظیم بازار است.
به موجب این مصوبه، خودروهایی که بر مبنای مصوبه شورای رقابت مستثنی از نظام قیمت‌گذاری بودند نیز شامل مصوبه فوق‌الذکر هستند، بنابراین عرضه خوردو در بورس کالا مغایر با این مصوبه است.
مدیر بازرسی و امور اعضا بورس کالای ایران نیز، در نامه‌ای به شرکت‌های کارگزاری اعلام کرد که با وجود آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم برای انجام معاملات خودرو در بورس کالا، با توجه به نامه روز گذشته معاونت صنایع حمل و نقل وزارت صمت مبنی بر مصوبات شصت و سومین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی، عرضه خودرو در بورس کالا تعلیق چه کسانی در بورس رانت دارند؟ می‌شود.
البته پرونده عرضه خودرو در بورس کالا از جمله موضوعاتی است که در هفته‌های اخیر با فراز و نشیب زیادی همراه بوده و با این وجود در اردیبهشت ماه شاهد آغاز سازوکار عرضه خودرو در بورس کالا بودیم. روز ۲۸ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱، ۸۵۰ دستگاه وانت‌بار مدل «کارا» در دو نوع چهار کابین و دو کابین عرضه شد که برای اولین عرضه نسبتا مناسب و پررونق بود. در همین راستا مقرر شده بود امروز هم بخش دیگری از خودروها در بورس کالا عرضه شود که با نامه‌ای شبانه از سوی وزارت صمت تعلیق شد.
دلالان پیروز میدان بازار خودرو
اما در حالی عرضه خودرو در بورس معلق شد که کارشناسان اعتقاد دارند عرضه خودرو در بورس کالا به معنای رهایی این صنعت از قیمت‌گذاری دستوری، انتقال سود حاصل از تولید به تولیدکننده به جای دلالان، جمع شدن بساط رانت و دلالی ناشی از فاصله قیمت‌های کارخانه و بازار و در پایان منتفع شدن مصرف‌کنندگان از شفافیت بازار خودرو است.
مجید عبدالحمیدی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با خبرگزاری خبرآنلاین می‌گوید: دیروز ما شنیدیم وزارت صمت، نامه و اطلاعیه‌ای که قبلا خودشان داده بودند و طی چند روز تمام زیرساخت‌های آن آماده شده بود و حتی به صورت پیش‌گشایش داشت قیمت‌گذاری می‌شد، عرضه خودرو را تعلیق کرد.
وی می‌افزاید: تعلیق عرضه خودرو در بورس کالا صددرصد فقط به نفع دلالان و افرادی تمام خواهد شد که رانت‌های خاص دارند و می‌توانند در تعداد بالا خودرو را از کارخانه خریداری کنند.
این کارشناس بازار سرمایه تصریح می‌کند: کلا هر چیزی که در بورس و بازار سرمایه به هر شکلی وارد شود، باعث شفاف‌سازی می‌شود. شفاف‌سازی در حوزه خودرو با توجه به مافیایی که وجود دارد، کار راحتی نیست و این خوشحالی حتی نشد برای یک‌بار اتفاق بیفتد برای کسانی که می‌خواهند خودرو را با قیمت متعادل خریداری کنند.
عبدالحمیدی عنوان می‌کند: دیر یا زود این اتفاق در حوزه خودرو می‌افتد و به‌هرحال مجبور هستند که دلالان را کنار بگذارند؛ کاری که چند ماه پیش در حوزه سیمان رخ داد که با وجود مقاومت‌ها، بالاخره سیمان در بورس کالا معامله شد.
وی متذکر می‌شود: اما این بازی‌ها و نامه‌ها و عدم ثبات در تصمیم‌گیری‌ها، فقط دودش به چشم سهامداران و خودرویی‌ها میرود.
بیشتر بخوانید:
کشف قیمت واقعی
رسول علی‌محمدی، کارشناس بورس نیز می‌گوید: با ورود خودرو به بورس، تاثیر ورود کالاها در بازارسرمایه و ایجاد شفافیت به خوبی نمایانگر می شد. عملا سال‌هاست تفاوت زیاد قیمت خودرو موسوم به «درب کارخانه» با بازار آزاد محل چالش جدی مصرف‌کنندگان نهایی است که عملا عرضه در بورس کالا کمک شایانی به کشف قیمت واقعی‌تر بر اساس نظام عرضه و تقاضا می‌کرد.
او تصریح می‌کند: این اقدام، حرکتی آرام و مناسب در مسیر ایجاد شفافیت و حذف قیمت‌گذاری دستوری در معاملات خودرو بود. از این طریق کمک زیادی در کوتاه شدن دست مافیای صنعت خودروسازی انجام می‌گرفت. موضوعی که دلیل اصلی ناکارآمدی شرکت های خودروسازی کشور در جمع کردن حاشیه‌های مرتبط با این موضوع به شمار می‌آید.
این کارشناس بورس کالا تاکید می‌کند: در این میان نباید تلاش‌های بورس کالا و کارگزاری‌های عرضه کننده را در به انجام رسیدن عرضه خودرو در بورس نادیده گرفت، اقدامی که حتی در چند دقیقه مانده به آغاز معاملات خودرو در بورس کالا در حال انجام بود.
علی‌محمدی خاطرنشان می‌کند: اعتماد موضوع ارزشمندی است که به سختی به دست می آید. طی مدتی که برای عرضه خودرو در بورس کالا تبلیغات زیادی انجام شد حتی حدود ۱۰ روز اخیر اوراق بهادار را هم تا حدودی تحت تاثیر قرار گرفت. در چنین شرایطی لغو یکباره این معاملات در شرایطی که پیش پرداخت‌های زیادی هم از طرف سرمایه‌گذاران به کارگزاری‌ها پرداخت شد، اقدام شایسته‌ای نبود و انتظار می‌رفت اگر مشکلی و نقدی در شیوه این عرضه وجود داشت، به راه‌حل آن فکر می‌شد تا آنکه صورت مساله را پاک کرد.
جزئیات تحقیق و تفحص مجلس از بورس | سود و رانت های هنگفت برخی سهامداران | تخلفات همچنان ادامه دارند
عضو ناظر مجلس در شورای عالی بورس گفت که بعضی از فعالین بازار با استفاده از رانت‌های موجود و ابزارهای در اختیار، سبب شدند که سودهای هنگفتی نصیب‌شان شود.
محسن علیزاده عضو ناظر مجلس در شورای عالی بورس با اشاره به تصویب تحقیق و تفحص از سازمان بورس اظهار کرد: از سال گذشته، یکی از موضوعات مهمی که سبب نگرانی نمایندگان بوده، موضوع بازار سرمایه است.
وی افزود: بعد از ریزش‌هایی که سال گذشته در بازار سرمایه شاهد بودیم و اظهار نظرهای ضد و نقیضی که توسط برخی از مسئولان شکل گرفت (تصمیماتی که در ارکان مختلف دولت باعث ضرر و زیان به بازار سرمایه شد) این اهتمام را برای نمایندگان بیشتر کرد تا برای آغاز تحقیق و تفحص از عملکرد سازمان بورس و ارکان آن تصمیم گیری شود.
ادامه قیمت‌گذاری دستوری کالاهای بورسی از محورهای تحقیق و تفحص
علیزاده ادامه داد: دلایلی از جمله شناسایی عوامل تاثیرگذار در قیمت گذاری دستوری که در ماده ۱۸ قانون بازار سرمایه به صراحت عنوان شده است؛ هر کالایی که در بورس عرضه می‌شود باید از شمول قیمت گذاری دستوری خارج شود. یکی از موضوعاتی است که در این تحقیق و تفحص به دنبال آن هستیم.در این موضوع به دنبال شناسایی خلاهای قانونی و آیین نامه‌ای بازار سرمایه هستیم و هدف این است که متخلفان در بازار سرمایه را شناسایی و به قوه قضاییه معرفی کنیم.
این عضو شورای عالی بورس تصریح کرد: از سال گذشته این موضوع در کمیسیون اقتصادی مجلس مطرح و تصویب شد. اما بنا به ملاحظاتی که برای بازار سرمایه وجود داشت، در صحن علنی مجلس مطرح نشد. اما در هفته‌های گذشته با توجه به اینکه دوباره نگرانی‌هایی برای ما شکل گرفت، تصمیم گرفتیم که آن را در صحن علنی مجلس قرائت کنیم که در نهایت نیز با رای بالای نمایندگان رای آورد.
او تاکید کرد: به نظر می‌رسد که آغاز این تحقیق و تفحص می‌تواند باعث ایجاد تعادل در بازار شود. همچنین، استقرار یک تیم از متخصصان و فعالان بازار در سازمان بورس می‌تواند جلوی تصمیماتی که شاید باعث آسیب به این بازار می شود را بگیرد.
سود و رانت های هنگفت برخی سهامداران سبب آغاز تحقیق و تفحص شد
علیزاده در پاسخ به اینکه چه تخلفاتی تاکنون مشاهده شده که مجلس تصمیم به تحقیق و تفحص گرفته است، بیان کرد: اثبات تخلف‌ها باید در دستگاه قضا اتفاق بیفتد. اما چیزی که مورد نظر کارشناسان اقتصادی است، اعمالی خلاف قانون را نشان می‌دهد که متاسفانه باعث ضرر و زیان بسیاری از مردم شده است. بعضی از اعضای حقیقی یا حقوقی بازار با استفاده از رانت‌های موجود و ابزارهای در اختیار، سبب شدند که سودهای هنگفتی نصیب‌شان شود و به همان نسبت ضررهای زیادی برای سهامداران خرد ایجاد شد.
او در ادامه تصریح کرد: اما اثبات و اینکه چه مجازاتی برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود، به عهده دستگاه قضایی است. ما این تحقیقات را کامل می‌کنیم و به همراه مستندات آن به قوه قضائیه تحویل می‌دهیم. سال گذشته توسط عده ای از همکاران ما، برخی از حقوقی‌های بازار سرمایه شناسایی شدند و پرونده آن‌ها در قوه قضائیه در حال پیگیری است.
او در پاسخ به این سوال که آیا می‌توانید نمونه‌ای از این تخلفات صورت گرفته را بیان کنید، اظهار کرد: یک سهامدار حقوقی در بازار بیش از ۸ هزار میلیارد تومان درآمد کسب کرده اما در زمانی که لازم بوده از بازار حمایت کند، کمتر از یک هزار میلیارد تومان آن را هزینه کرده و با همان یک هزار میلیارد تومان تمام آن سهامی را که ۸ هزار میلیارد تومان فروخته بود را مجددا خریداری کرده است. این موضوع تعادل عرضه و تقاضا را به هم می‌ریزد.
این نماینده مجلس ادامه داد: یکی دیگر از حقوقی‌ها در سال گذشته رقمی بین ۳۵ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان درآمد کسب کرده، اما آن را مجددا برای خرید سهام به بازار وارد نکرده است. احتمال میرود که بخش زیادی از آن را بابت بدهی‌های قبلی خود در سایر بازارها پرداخت کرده است. نام بردن از این شخصیت‌ها اکنون صحیح نیست. اما اتفاقات مشابه به آن در بازار زیاد تکرار شده است.
تخلفات همچنان ادامه دارند!
علیزاده در پاسخ به اینکه آیا این تخلفات صرفا به سال ۹۹ مربوط می‌شوند یا خیر؟، بیان کرد: این تخلفات فقط مربوط به سال ۱۳۹۹ نیست؛ پیش از آن و همچنان نیز سابقه داشته و دارد.
این عضو شورای عالی بورس در پاسخ به اینکه گفته می‌شود در روند تصویب قطعی برای شروع تحقیق و تفحص، چه کسانی در بورس رانت دارند؟ فشارهایی از سوی برخی برای جلوگیری از این اقدام صورت گرفته است، اظهار کرد: تا به امروز هیچ گونه فشاری را نپذیرفته ایم. در مقاطع مختلفی درباره موضوعاتی که حتی حساس‌تر از این بوده، فشارهای مختلفی وارد شده، اما جلوی این فشارها ایستاده ایم.
او در ادامه بیان کرد: اینکه فشارهای این چنینی سبب شده تا تحقیق و تفحص تا به امروز به تعویق بیفتد، خیر چنین نبوده است. تنها دلیلی که باعث شده این موضوع تاکنون در صحن علنی مجلس مطرح نشود، صرفا حفظ ثبات و آرامش در بازار سرمایه بوده است. احساس می‌کردیم که مطرح شدن این موضوع باعث سلب آرامش در بازار و ایجاد نگرانی می‌شود. اما با توجه به درخواست زیاد مردم و سهامداران این موضوع را پیش بردیم و تا آخر نیز دنبال می‌کنیم.
او در پاسخ به اینکه چه زمانی امکان معرفی متخلفان وجود دارد، بیان کرد: قاعدتا باید تمام مطالعات و بررسی‌های ما در تحقیق و تفحص به طور کامل انجام شود تا بتوان از آن نتیجه گرفت. اما در حین تحقیق و تفحص می‌توان به بخشی از این تخلفات شکل گرفته اشاره کرد. این قول را به سهامداران داده ایم که از تمام ابزارهای نظارتی خود برای حفظ و صیانت از حقوق آن‌ها استفاده کنیم. اگر لازم باشد حتی از سایر ابزارهای خود نیز استفاده می‌کنیم.
رانت یعنی چه؟ کسب درآمد مازاد بدون تلاش بیشتر
با رشد شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها هر روز بیشتر شاهد انتشار اخباری مبنی بر رانت و رانت‌خواری هستیم. این کلیدواژه‌ها حتی در سال‌های اخیر به یکی از کلیدواژه‌های سیاسی مسئولین و رسانه‌ها تبدیل شده است و بیش از پیش در ادبیات اخبار اقتصادی دیده می‌شود. با اینکه این‌همه این اصطلاح را شنیده‌ایم اما ممکن است دقیقا ندانیم که رانت یعنی چه و این اتفاق چه آثار و پیامدهایی برجای می‌گذارد؟
رانت به زبان ساده به هر درآمدی گفته می‌شود که بدون زحمت و تلاش حاصل شود. البته لازم به ذکر است که برخی از افراد گمان می‌کنند رانت، رشوه و اختلاس هر سه یک مفهوم دارند اما بین این سه، تفاوت‌هایی وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهد شد.
معنی رانت یعنی چه؟
واژه رانت برگرفته از کلمه Rent در انگلیسی و به معنای اجاره است. در گذشته و در کشور انگلستان ارباب‌ها از کشاورزان مبلغی را به عنوان قدرالسهم دریافت می‌کردند که رانت نام داشت. آن‌ها دلایل مختلفی برای دریافت این مبلغ در نظر می‌گرفتند. از جمله اجاره زمین، مالیات محصول و دلایل قانونی. به این ترتیب ارباب‌ها درآمدهای بسیاری را از این طریق به دست می‌آوردند؛ آن هم در شرایطی که هیچ تلاشی نمی‌کردند. حتی هیچ ریسکی هم متوجه‌شان نبود.
در اقتصاد عصر حاضر نیز اصطلاح رانت اقتصادی (Economic Rent) وجود دارد. منظور از رانت اقتصادی، فرصت‌های ویژه‌ای است که تنها برای افراد خاصی وجود دارد و برای همه پیش نمی‌آید. مثلا اگر شما از گران شدن طلا و سکه در چند روز آینده مطلع باشید، طلا و سکه را خریداری می‌کنید تا از این طریق به سود برسید. اگر چنین موقعیتی برای همه اتفاق می‌افتاد، دیگر چیزی به نام رانت معنا نداشت.
رابطه رانت و تخصیص منابع
اقتصاددانان معتقدند منابعی که در یک کشور وجود دارد، الزما به رشد و توسعه آن کشور نمی‌انجامد. بلکه مدیریت منابع می‌تواند به گونه‌ای باشد که از این فرصت طلایی در راستای اموری غیر از توسعه استفاده شود. در اکثر مواقع، در مدیریت منابع و توزیع آن ردپای رانت‌خواری به چشم می‌خورد.
منابع محدودند و نیازها نامحدود. زمانی که این منابع محدود برای رفع نیازهای نامحدود به کار گرفته می‌شوند، مهم‌ترین دغدغه اقتصاد نیز پدیدار می‌شود. مدیریت منابع به کمک سه عامل سنت، بازار و دولت انجام می‌شود. با توجه به این که کشورهای مختلف شرایط متفاوتی دارند، هر کشور به میزان متفاوتی از هر یک از این سه عامل بهره می‌برد. اما در شرایطی که دولت‌ها بیشترین نقش را در مدیریت منابع به عهده داشته باشند، ظهور پدیده رانت و رانت‌خواری و فساد سیاسی و اقتصادی بسیار رایج خواهد بود. امری که در نهایت می‌تواند هزینه‌های زیادی را روی دست کشورها بگذارد.
برای اینکه دقیق‌تر متوجه شویم رانت یعنی چه، بد نیست پیشینه آن را بررسی کنیم.
رانت زمین‌خوار
در نظر آدام اسمیت درآمدی که از یک فعالیت حاصل می‌شود، به سود، دستمزد و رانت تبدیل می‌شود. سود برای صاحب سرمایه است؛ چرا که در این راه ریسک کرده و سرمایه‌اش را به مخاطره انداخته است. دستمزد حق نیروی کار است چون اگر او نبود کالا یا خدمات به مرحله تولید نمی‌‌رسید. به این ترتیب هر آن‌چه پس از پرداخت سود و دستمزد از درآمد باقی بماند، برچسب رانت را خواهد داشت.
در دورانی که محصولات کشاورزی متقاضیان فراوانی دارند، کشاورزانی که زمین‌های مرغوب‌تری در اختیار دارند، رانت خواهند داشت. برخی از اقتصاددانان با همین زاویه دید، معنی رانت را در آغاز برای زمین در نظر گرفتند. زمین یک منبع محدود است و تقاضا برای محصولات کشاورزی یک نیاز نامحدود. در شرایطی که تقاضای محصولات کشاورزی زیاد می‌شود، به منظور پوشش نیازها حتی زمین‌های نامرغوب نیز برای کشت‌وکار مورد استفاده قرار می‌گیرند. پس آن‌ها که زمین‌های بهتری دارند، مبالغ اضافی را برای تولید محصولات خود دریافت می‌کنند که بیشتر از هزینه تمام‌شده است. این درآمد اضافی همان رانت است.
همان‌گونه که در بیان معنی رانت توضیح دادیم، صاحبان چنین زمین‌هایی هیچ کار بیشتری در مقایسه با سایر صاحبان زمین انجام نمی‌دهند ولی درآمد بیشتری کسب می‌کنند.
رانت در بورس
حال که دریافتیم رانت یعنی چه، می‌توانیم این پدیده را در بورس نیز بررسی کنیم. صاحب‌نظران بازار، بر این عقیده هستند که اطلاعات ارزش‌مندترین عنصر در بازار بورس به شمار میرود. یعنی اگر فردی از رشد فراوان سهام یک شرکت پیش از وقوع آن خبر داشته باشد، چنین اطلاعاتی می‌تواند منجر به سودآوری او شود.
معنی رانت در بورس با اطلاعاتی پیوند خورده است که در اختیار برخی از افراد است؛ اخباری که قشر اندکی پیش از آنکه اتفاق بیفتد از آن مطلع هستند و به این طریق می‌توانند به سودآوری برسند.
اطلاع از هر گونه سود و یا زیان شرکت در روزهای پیش رو و قبل از انتشار عمومی این اخبار، معنی رانت اطلاعاتی در بورس را یادآوری می‌کند.
بیشتر بخوانید
دو شرکت فعال در بورس را در نظر بگیرید که قصد همکاری و امضای قرارداد دارند. تا زمانی که قرارداد به صورت کامل امضا نشده و پیش از عملیاتی شدن آن، عده‌ی معدودی از جمله مدیران شرکت و اعضای هیئت مدیره از این مسئله مطلع هستند. پیش از آن که اخبار مربوط به این قرارداد به صورت عمومی منتشر شود، اطلاعات این افراد حکم رانت را دارد.
به هر طریق از ابتدای قرارداد ناگزیر باید عده‌ای از مفاد و چند و چون آن مطلع باشند و نمی‌توان از رانت اطلاعاتی در چنین شرایطی اجتناب کرد هرچند که رانت اطلاعاتی مدیران و مالکان شرکت‌ها به لحاظ قانونی مشروع است.
روش‌های مقابله با رانت‌بازی در بورس
از آن‌جا که رانت‌بازی و رانت‌خواری در بورس بسیار رواج پیدا کرده است می‌توان به دو شیوه با این آفت اقتصادی مقابله کرد. با توجه به ماهیت رانت در بورس، افزایش شفافیت‌ها می‌تواند منجر به کمرنگ شدن این مسئله شود. پس راه نخست آن است که بازارها با شفافیت اطلاعاتی بیشتری کار خود را دنبال کنند.
راه دوم این است که بورس با رونق فراوانی مواجه شود. افزایش تعداد معاملات در بازار موجب کاهش میزان رانت‌ها خواهد شد.
رانت؛ پدیده‌ای خوب یا بد؟
احتمالا اکنون که دریافته‌ایم رانت یعنی چه، این امر را کاملا و صد درصد منفی و نامطلوب تلقی کنیم. اما دقت کنید همان‌طور که در بالا بیان کردیم، نمی‌توان از رانت اطلاعاتی برخی از افراد جلوگیری کرد. این مسئله در تمام دنیا وجود دارد. آن‌چه مهم است این است که افرادی که رانت دارند، از آن در راستای منافع خود و ضرر مردم استفاده کنند یا خیر.
به عنوان مثال اگر این اطلاعات منجر به ضرر و زیان سهامداران شود، امری غیراخلاقی و غیرقانونی است. پس نمی‌توان گفت رانت خوب است یا بد. بلکه باید گفت استفاده از اطلاعات نهانی شرکت‌ها برای کسب منافع شخصی، امری است که خارج از چارچوب قانونی قرار می‌گیرد یا خیر.
رانت داشتن برای همه امکان دارد؟
اگر به عملکرد بزرگان بازار و افراد موفق در بازار سرمایه نگاه کنیم، می‌بینیم که در بسیاری از موارد، آن‌ها مسائلی را زودتر درمی‌یابند و اقداماتی سریع‌تر از سایرین انجام می‌دهند. اما چگونه؟ به کمک موارد زیر:
- تحلیل تکنیکال
- تحلیل بنیادی
- روان‌شناسی بازار
- بررسی گزارش‌های منتشرشده روی سامانه کدال (codal.ir)
- تابلوخوانی و بازارخوانی
بیشتر بخوانید
از زاویه‌ای دیگر، کسب سود تنها به دسترسی به اطلاعات نهانی محدود نمی‌شود. بلکه با بررسی دقیق و جزئی اطلاعات و گزارش‌هایی که شرکت‌ها منتشر می‌کنند هم می‌توان به سودآوری بالایی رسید.
رانت کمتر به کمک شفافیت بیشتر در حقوق مالکیت
حقوق مالکیتِ شفاف‌تر، کارایی منابع را به دنبال خواهد چه کسانی در بورس رانت دارند؟ داشت. شفافیت در حقوق مالکیت موجب می‌شود افراد از آثار اقدامات خود مطلع شوند. یعنی فرد می‌داند که آثار منفی اقداماتش هزینه‌بردار است و برای آثار مثبت آن‌ها باید از دیگران مطالبه کند. این امر یکی از بارزترین تفاوت‌های میان کشورهای توسعه‌یافته و کشورهای کمترتوسعه‌یافته را نشان می‌هد. تعاریف حقوق مالکیت در کشورهای توسعه‌یافته بهتر و مدون‌تر است و کمتر شاهد نقض آن هستیم.
عوامل پدید‌آورنده رانت چیست؟
مسائل مختلفی هستند که می‌توانند به ایجاد رانت دامن بزنند که در ادامه چند مورد را بررسی می‌کنیم.
مدیریت نادرست منابع
برخی از اقتصاددان‌های کلاسیک معتقد بودند رانت اقتصادی بیشتر در اثر کمبود منابع طبیعی رخ می‌دهد. اما پس از مدتی این سوال مطرح شد که نقش دولت‌ها در این میان چیست؟ دولت‌ها با دخالت‌هایی که در بخش‌های مختلف بدنه اقتصاد می‌کردند به محدودیت‌های موجود دامن می‌زدند. پس بدیهی است که این مسئله موجب ایجاد کمیابی‌هایی شد که دولت‌ها عامل آن بودند. همین کمبودهای غیرطبیعی بود که رانت‌های جدیدی را به چه کسانی در بورس رانت دارند؟ چه کسانی در بورس رانت دارند؟ وجود آورد.
تغییر حقوق مالکیت توسط دولت‌ها
دولت‌ها می‌توانند با تصویب قوانین، موجب سلب حقوق مالکیت افرادی شوند و آن را در اختیار افراد دیگری بگذارند. بارها در تاریخ مشاهده شده که حقوق سیاه‌پوستان بومی به سفیدپوستان انتقال پیدا کرده است. یا ممکن است دولت حقوق تازه‌ای تعریف کند و آن را در اختیار گروه خاصی قرار دهد. ممکن است این اقدامات برای ایجاد و انتقال رانت به گروه‌های مسلط بر جامعه صورت گیرد.
ساختار نادرست دولت
در نظر بگیرید که دو نفر می‌خواهند روی یک کالای واحد سرمایه‌گذاری کنند. یکی از این افراد به رانت اطلاعاتی دسترسی دارد. به این ترتیب می‌تواند موفقیت بیشتری را نسبت به نفر دیگر به دست آورد. این مسئله در اقتصاد و بازارهای مالی نظیر بورس به وضوح اتفاق می‌افتد.
در این میان ساختار نادرست دولت بستر را برای رانت‌خواری بیشتر فراهم می‌کند. مثلا گاهی پیش می‌آید که دولت شرایطی را در یک صنعت ایجاد می‌کند که موجب می‌شود ورود به آن صنعت با محدودیت مواجه شود. گاهی هم سقف مشخصی را در عرضه محصولات تعیین می‌کند. این اقدامات موجب می‌شود که حق تولید یا فعالیت در اختیار افراد خاصی قرار گیرد. در نتیجه کسانی که از این امتیاز برخوردار باشند، می‌توانند با تکیه بر رانت به سودهای فراوانی برسند.
آثار رانت چیست؟
ضرر و زیان‌هایی که رانت‌خواری در زمینه‌های مختلف ایجاد می‌کند، در ابعاد گسترده‌ای قابل بررسی است. در ادامه به چند نمونه اشاره خواهیم کرد.
خداحافظ رفاه!
رانت، رفاه و توسعه را از بین می‌برد. زیان‌های رفاهی و هزینه‌های در کنار آثار غیرمستقیم این پدیده بر اقتصاد، همگی به وضوح نشان می‌دهند که قدرت تخریب رانت چقدر است. با گسترش رانت، خلاقیت و نوآوری افراد نیز از بین میرود. افزایش رشوه‌گیری و رشوه‌خواری نیز بیشتر می‌شود و در نتیجه شاهد فرار نیروی انسانی و سرمایه می‌شویم.
از معنی رانت مشخص است که نابرابری‌های فراوانی در پی رواج آن اتفاق می‌افتد. این امر به تضاد طبقاتی دامن می‌زند. به این صورت که عده‌ای هرچه تلاش می‌کنند به سودی دست پیدا نمی‌کنند اما عده دیگر بدون آن که کاری کنند صاحب ثروت می‌شوند.
قوانین صحیح می‌تواند موجب حرکت اقتصاد به سمت اهدافش شود. اما در شرایطی که سران یک مملکت خود رانت‌خوار باشند، قوانین را به شکلی تصویب می‌کنند که منفعت خودشان مخدوش نشود.
مرگ توسعه و نوآوری
فساد و رانت‌جویی موجب می‌شود که نوآوری و تحول در کشورهای در حال توسعه اتفاق نیفتد. سران دولت در این کشورها کالاهایی را در دسترس مردم قرار می‌دهند که بتوانند از طریق آن‌ها رشوه بگیرند. در این کشورها کالاهایی که برای اقتصاد سودآور هستند جایی ندارند.
به این ترتیب در این کشورها خبری از تجهیزات جدید و تکنولوژی روز نیست. به همین سادگی حجم زیادی از منابع در این کشورها در مواردی مصرف می‌شود که هیچ فایده‌ای برای توسعه آن‌ها ندارد. رانت‌جویان میانه خوبی با نوآوری و تحول ندارند، چرا که نخستین نیاز آن‌ها گذاشتن سرپوش بر اقدامات‌شان است. بدیهی است که هرچه افراد بیشتری در این میان دخیل باشند، پنهان کردن فساد دشوارتر خواهد بود. پس بازرگانان و تولیدکنندگان محدودی می‌توانند در چنین بستری فعالیت کنند و نتیجه این امر کشور به لحاظ فناوری عقب‌مانده خواهد بود. همچنین آن دسته از فعالان اقتصادی که فرصتی برای فعالیت رسمی ندارند، قدم در مسیرهای غیررسمی و نادرست می‌گذارند.
استفاده نادرست از منابع
چنان‌چه رانت‌خواری رواج پیدا کند، عده معدودی بدون آنکه تلاشی کنند بهترین امکانات را در اختیار خواهند داشت. اما از آن‌جا که این منابع در اختیار افرادی نادرست قرار دارد، استفاده مطلوبی از آن‌ها نمی‌شود و در نهایت شاهد هدررفت منابع خواهیم بود.
پشت‌پا به شایسته‌سالاری
از دیگر آثار زیان‌بار رانت، می‌توان به این مسئله اشاره کرد که تخصیص نادرست منابع موجب می‌شود چیدمان افراد به درستی صورت نگیرد. چرا که روابط بر ضوابط چیره می‌شود و در نهایت یک فاجعه رخ می‌دهد. فساد بالا در چنین سیستمی امری طبیعی است که روز به روز بر میزان آن نیز افزوده می‌شود. در نهایت منافع و ثروت ملی حیف و میل می‌شود و افرادی که صلاحیت ندارند بر شایسته‌ها تسلط پیدا می‌کنند.
سایر آثار زیان‌بار رانت‌خواری
- بازماندن از تولید و کار مولد به دلیل سرگرم شدن افراد به رانت و رانت‌خواری
- ناامیدی فعالان جامعه
- افزایش نرخ بی‌کاری و تورم
- ایجاد بستر برای دلالان
- فرار سرمایه
- مصرف‌گرایی
- فساد مالی
- بی‌عدالتی در سیستم توزیع
تفاوت رانت و اعتبار
افرادی که به درستی نمی‌دانند رانت یعنی چه، احتمال دارد که معنی رانت را با اعتبار اشتباه بگیرند. اعتبار مسئله‌ای است که در پی تلاش افراد حاصل می‌شود. فرد صاحب اعتبار، زمان زیادی را صرف کرده تا خود و چه کسانی در بورس رانت دارند؟ چه کسانی در بورس رانت دارند؟ چه کسانی در بورس رانت دارند؟ عملکردش را به اثبات برساند. چنان‌چه اقتصاد سلامت باشد، حتی افراد معتبر نیز همچون سایرین از امکانات و تسهیلات بهره‌مند می‌شوند. اما در یک سیستم رانتی، افراد بر اساس روابط‌شان از منافع بهره می‌برند.
تفاوت رانت و رشوه
رشوه اقدامی است که موجب می‌شود فردی در ازای پرداخت پول به ماموران دولت، از مزایایی برخوردار شود و یا به هر طریق منفعتی کسب کند. در حقیقت رشوه‌دهنده با تکیه بر اموال و دارایی خود، انجام یا عدم انجام عملی را از مامورین دولت درخواست می‌کند. نتیجه این عمل کاملا به نفع رشوه‌دهنده است و رشوه‌گیرنده نیز در این میان از آن مبلغ بهره‌مند می‌شود.
تفاوت رانت و اختلاس
اختلاس در شرایطی رخ می‌دهد که کارمندان دولت یا وابسته به دولت از محل اموال دولتی یا وابسته به دولت، مبالغی را برای خود برمی‌دارند. در واقع این افراد با انجام چنین عملی خیانت در امانت می‌کنند. چرا که منابع دولتی، متعلق به این افراد نیست و این برداشت غیرقانونی و بدون اجازه است.
جمع‌بندی
در این مطلب کوشیدیم با بیانی ساده توضیح دهیم که رانت یعنی چه و رانت‌خواری چیست. در یک تعریف ساده معنی رانت را می‌توان چنین بیان کرد: دستیابی به ثروت بدون هیچ تلاش و فعالیتی. بخش عظیمی از این مسئله به این امر مربوط است که عده معدودی از افراد به اطلاعاتی دسترسی دارند که عموم مردم از آن بی‌بهره‌اند. این رانت اطلاعاتی یک مزیت محسوب می‌شود که می‌تواند برای دارنده اطلاعات سودآور باشد. همچنین رانت را می‌توان پرداخت‌های مازاد بر هزینه به مالک یا تولیدکنندگان تعریف کرد. یعنی مبلغی که مازاد بر هزینه تولید صرف شده است.
رانت در بورس نیز پدیده‌ای است که در پی دسترسی برخی از افراد به اطلاعات پنهان اتفاق می‌افتد. به این ترتیب این افراد با تکیه بر این اطلاعات دست به معاملات نهانی می‌زنند و عدالت را در بازار بورس زیر سوال می‌برند. در نتیجه موجب تضعیف اعتماد سرمایه‌گذاران می‌شوند.
وجود رانت در معاملات بورس کالا
در معاملات بورس رانت وجود دارد و باید مشخص شود این تفاوت قیمت در جیب چه کسانی میرود.
به نقل از کانال اطلاع‌رسانی اتحادیه آهن و فولاد و فلزات تهران، حمیدرضا رستگار رئیس این اتحادیه در شبکه اقتصادی سیما(ایران کالا) خبر از رانت و تفاوت قیمت فاحش بین معاملات ورق فولادی در بورس کالا خبر داد و گفت: "ورق فولادی که در بورس کالا با قیمت هر کیلو حدود۶,۵۰۰ تومان معامله می‌شود، در کف بازار با قیمت‌های بالاتر از ۱۰,۰۰۰ تومان به فروش می‌رسد و این بدان معناست که در معاملات ورق فولادی، در مجموع رانت هنگفتی وجود دارد."
به گزارش انتشار یافته، میزگرد برنامه چشم‌انداز اقتصادی شبکه ایران کالا با حضور آقایان حمیدرضا رستگار، رئیس اتحادیه فروشندگان آهن و فولاد و فلزات تهران، رضا شهرستانی عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران و سیف‌الله امیری مدیر کل دفتر صنایع معدنی وزارت صمت برگزار شد.
رئیس اتحادیه آهن و فولاد در این برنامه زنده تلویزیونی گفت: "عملکرد بورس کالا در کشف قیمت فولاد شفاف نیست. بورس کالا اطلاعات فروشندگان و خریداران محصولات فولادی و نحوه کشف قیمت را اطلاع‌رسانی نمی‌کند و همین مسئله فضای غیرشفافی را رقم زده است."
وی همچنین نسبت به ستاد تنظیم بازار اعتراض داشته و بیان نمود چرا با وجود چندهزار واحد صنفی، این اتحادیه نماینده‌ای دراین ستاد نداشته و بدون حضور کارشناس این مجموعه تصمیم‌گیری می‌شود و از وزارت صنعت و معدن خواست تا ستاد تنظیم بازار واقعی با حضور نمایندگان تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان تشکیل گردد و زنجیره‌های اصلی فولادی باید دارای برنامه بوده و از هرگونه دخالت و فرصت طلبی سودجویان در این بازار جلوگیری شود.
وی همچنین خاطرنشان کرد توزیع فولاد باید از مجرای قانونی آن یعنی اعضای اتحادیه صورت بگیرد و مشخص شود چه کسانی خارج از حوزه فولاد در این بازار دخالت و از رانت اختلاف قیمت ۴,۰۰۰ تومانی برخوردار می‌گردند. اگر معاملات فولاد شفاف است، اختلاف قیمت ورق فولادی در بازار و بورس کالا از کجا ایجاد شده است؟
رئیس اتحادیه آهن و فولاد با اشاره به اختلاف بسیار زیاد بین قیمت فولاد در معاملات بورس کالا و بازار آزاد گفت: "این اختلاف قیمت نشان می‌دهد که در بورس کالا سازوکار عرضه و تقاضا حاکم نیست و در واقع، کشف قیمت غیر چه کسانی در بورس رانت دارند؟ شفاف و دستوری بوده و رانت بزرگی را برای واسطه‌ها ایجاد کرده است."
وی برای جلوگیری از رانت و کشف قیمت خواستار حضور نماینده این اتحادیه در بورس فلزات شد.
قیمت گذاری رانت می آورد
نمایه بانک : نایب رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران تاکید کرد: اگر به دوره قیمت‌گذاری محصولات بازگردیم، دوباره عده‌ای با در دست داشتن توصیه‌نامه‌ها و سفارش‌ها به دنبال رانت می‌افتند و نتیجه بازگشت به دوران قیمت گذاری، عقبگرد بزرگ اقتصادی است.
- سه شنبه 26 تیر 1397 ساعت 13:35
به گزارش نمایه بانک ، به نقل از ایسنا ، زمانی نه چندان دور، همانند مواد غذایی، محصولات اساسی همچون فولاد، آهن و مواد پتروشیمی نیز براساس سهمیه بندی و با قیمت گذاری دولت فروخته می شد.
با وجودی که دولت های وقت این روش را به منظور کنترل بازار و جلوگیری از افزایش قیمت ها به کار بسته بودند، ولی در عمل نتیجه آن رفته رفته معکوس شد و به تدریج رانت دراین بخش هم شکل گرفت و رشد کرد؛ به طوری که هر خریداری که با نهادهای ذیربط نزدیکی بیشتری داشت ارزان‌تر و بیشتر محصول دریافت می‌کرد.
اما در نیمه دهه ۸۰ با این روال تغییر کرد و بدین ترتیب معاملاتی که تا پیش از این پشت درهای بسته و با امضاهای طلایی صورت می گرفت به تالار شیشه ای بورس آمد تا همه چیز شفاف و روشن باشد. این که قیمت واقعی چقدر است و خریداران و فروشندگان چه کسانی هستند.
این درحالی است که همچنان برخی سودای بازگشت به دوره قبل از بورس کالا را دارند؛ دوره ای که از نگاه کارشناسان و صاحب‌نظران به نفع اقتصاد ایران نبوده است.
در این زمینه نایب رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران به ایسنا گفت: تمام هدف دولت در حوزه اقتصاد، ایجاد شفافیت است که بورس کالا در دوران فعالیت خود توانسته آن را تامین کند.
حسین سلیمی افزود: با مکانیزم هایی که در بورس کالا وجود دارد و با تکیه بر شفافیتی که در آن است به راحتی می توان هویت خریداران و فروشندگان محصولاتی که عرضه می شود را مشخص کرد تا دلالان وارد معاملات نشوند.
وی با اشاره به اینکه رانت و فساد به میزان قابل توجهی کاهش یافته است، گفت: اگر به دوره قیمت گذاری محصولات بازگردیم، دوباره عده ای با در دست داشتن توصیه نامه ها و سفارش ها به دنبال رانت می افتند.
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران ادامه داد: در دوره ای که محصولات اساسی قیمت گذاری می شد برخی که به نهادهای ذیربط نزدیک بودند با دریافت توصیه نامه به صورت استثنا سهمیه بیشتری دریافت می کردند؛ بنابراین در بازار کار یک واحد تولیدی از کمبود مواد اولیه رنج می برد درحالی که واحد دیگری برای یکسال مواد اولیه ذخیره کرده است.
سلیمی اظهارکرد: نتیجه بازگشت به دوران قیمت گذاری، عقبگرد بزرگ اقتصادی است که به مصلحت حاکمیت و ملت نیست.
دیدگاه شما