بازار دو طرفه یا معاملات دو طرفه به بازاری گفته می شود که در آن از کاهش قیمت سهم نیز می توان سود کسب کرد و حتی بدون مالکیت سهام می توان آنرا فروخت. اکثر بازار های بورس جهانی معاملات دو طرفه را برای کاربران خود فعال کرده اند.
بازار دو طرفه و فروش تعهدی چیست؟!
آیا تابحال به این موضوع فکر کرده اید که حتی وقتی بازار در روند نزولی می باشد نیز سود کسب کنید؟! اما چجور می شود وقتی قیمت سهمی کاهش پیدا می کند سود کرد؟! می خواهیم با توضیح بازار دو طرفه و فروش تعهدی این مسئله را برایتان توضیح دهیم.
بازار دو طرفه چیست؟!
بازار دو طرفه یا معاملات دو طرفه به بازاری گفته می شود که در آن از کاهش قیمت سهم نیز می توان سود کسب کرد و حتی بدون مالکیت سهام می توان آنرا فروخت. اکثر بازار های بورس جهانی معاملات دو طرفه را برای کاربران خود فعال کرده اند.
در بازار بورس ایران امکان سود از بازار نزولی تا بحال وجود داشته اما بصورت محدود که توضیح خواهیم داد. برای مثال شما اگر مالک سهامی بودید و پیش بینی روند نزولی داشته اید می توانستید سهام خود را در قیمت بالا بفروشید سپس، بعد از کاهش قیمت همان تعداد سهام را با مبلغ کمتری خریداری کنید، در نتیجه مقداری پول از مابه التفاوت فروش و خرید مجدد سهام بدست می آید و همان مقدار سهام را نیز در اختیار دارید. اما نمی توانستید سهامی را که مالک آن نیستید بفروشید و کسب سود کنید.
البته در قرار داد های آتی این امکان وجود داشت و افراد بدون اینکه کالایی را داشته باشند آنرا خرید و فروش می کردند برای مثال شخصی کالایی (مانند زعفران) را به امید کاهش قیمت ، بدون اینکه مالک آن باشد با قیمتی معین می فروخت و تعهد می داد که ۶ ماه بعد آن کالا را تحویل می دهد و در زمان فروش پولش را می گیرد سپس بعد از گذشت ۶ ماه وقتی قیمت آن کالا کاهش پیدا کرده بود آن مقدار تعهدی را از بازار خریداری می کرد و تحویل می داد، در نتیجه مقداری سود می کرد و خریدار که در گذشته آن کالا را گران تر خریده بود ضرر می کرد. برای خریدار نیز برعکس این روند اتفاق می افتاد.
در قرارداد های آتی کالایی رد و بدل نمی شد بلکه با نوسانات قیمت قرار داد های آتی قبل از سررسید فسخ می شدند. برای مثال اگر قرار داد خریدار و فروشنده برای ۶ ماه بعد بود بعد از گذشت دو ماه با سود یا ضرر فسخ می شد و تنها مقداری پول بین آنها رد و بدل می شد. اگر قیمت کاهش پیدا می کرد درصد سود به فروشنده تعلق می گرفت و اگر قیمت افزایش پیدا می کرد درصد سود برای خریدار واریز می شد.
اما چطور می توان بدون داشتن سهمی آنرا فروخت و سود کسب کرد؟!
برای این کار روش ها و ابزار هایی مانند فروش استقراضی و فروش تعهدی طراحی شده اند تا بدون داشتن سهامی بتوانیم آن را بفروشیم.
پیشنهاد میکنیم این مطلب را نیز از دست ندهید: الگوهای هارمونیک ساز و کار فروش تعهدی در بورس چیست؟!
فروش استقراضی چیست و چگونه انجام می شود؟!
فروش استقراضی یا short selling روشی است که برای کسب سود از بازار های نزولی در بورس های جهانی استفاده می شود.
در فروش استقراضی شخصی که پیش بینی کاهش قیمت را دارد می تواند از شخصی که مالک آن سهام است تعدادی سهم قرض کند و در بازار به فروش برساند. سپس بعد از کاهش قیمت سهم همان تعداد سهام را از بازار خریداری می کند و به صاحب آن برمیگرداند. سودی که از مابه التفاوت فروش سهم در قیمت بالا و خرید آن در قیمت پایین تر بدست می آید بین مالک و شخص قرض گیرنده طبق قراردادی که داشته اند تقسیم می شود.
اگر پیش بینی شخص اشتباه باشد و قیمت سهام بالا برود او مجبور است ساز و کار فروش تعهدی در بورس سهام را در قیمت بالاتر خریداری کند و به صاحبش برگرداند و باید مابه التفاوت آن را از حساب خود پرداخت کند که ضرر محسوب می شود.
برای درک بهتر فروش استقراضی به این مثال توجه کنید:
فرض کنید سهام شرکتی در قیمت ۱۰۰۰ تومان معامله می شود. شخصی پیش بینی می کند که تا یک ماه آینده قیمت سهام تا ۸۰۰ تومان نزول می کند.
او از کسی که مالک سهام هست ۵۰۰ سهم قرض می کند و در قیمت ۱۰۰۰ تومان می فروشد که مبلغ کل فروش ۵۰۰ هزار تومان می شود در مرحله بعد او صبر می کند تا قیمت سهام به ۸۰۰ تومان برسد و ۵۰۰ سهام را به این قیمت از بازار خرید می کند. در نتیجه مبلغ کل خرید ۴۰۰ هزار تومان می شود و ۱۰۰ هزار تومن سود شناسایی می شود.
حال اگر پیش بینی اشتباه باشد و قیمت سهام تا ۱۲۰۰ تومان افزایش پیدا کند برای خرید ۵۰۰ سهم از بازار به ۶۰۰ هزار تومان نیاز است و شخص قرض گیرنده مجبور می شود ۱۰۰ هزار تومان از سرمایه خود را پرداخت کند تا سهام مورد نیاز راخریداری کند و به صاحبش باز گرداند در نتیجه ۱۰۰ هزار تومن متضرر می شود. ( در این مثال از کارمزد معاملات صرف نظر شده.)
در ساز و کار فروش استقراضی شخص قرض گیرنده باید مبلغی را به عنوان ضمانت و وجه تضمین بازگرداندن سهام به کارگزاری بسپارد و این مقدار سرمایه بلوکه می شود تا در صورت اشتباه در پیش بینی برای خرید سهام هزینه شود و سرمایه ی صاحب سهام بازگردانده شود.
قرار داد فروش استقراضی می توان قبل از سر رسید فسخ کرد. در اینصورت با ضرر یا سود در همان زمان قرار داد فسخ می شود و سهم های قرض دهنده بازگردانده می شود.
اگر تمام مبلغی که بابت ضمانت بلوکه شده برای خرید سهام هزینه شود. شخص قرض گیرنده به اصطلاح کال مارجین می شود.
فروش استقراضی به دلیل ربوی بودن در جمهوری اسلامی ایران ممنوع می باشد و بلااستفاده است.
این مطلب نیز برای موفقیت در معاملات تعهدی مفید است: واگرایی چیست؟! انواع واگرایی
فروش تعهدی چیست؟!
فروش تعهدی روشی مشابه فروش استقراضی است که برای انجام معاملات دو طرفه در بازار بورس ایران طراحی شده است.
گفتیم که فروش استقراضی بدلیل ربوی بودن در ایران منع شده و در نتیجه سازمان بورس فروش تعهدی را جایگزین این روش کرده.
در فروش تعهدی دیگر سهم قرض گرفته نمی شود بلکه بین شخص متقاضی و مالک قرار داد تعهدی بسته می شود و مالک سهام به شخص متقاضی وکالت فروش سهام را می دهد.
پس شخص متقاضی با وکالتی که از مالک دارد سهام را در بازار می فروشد و وقتی قیمت آن کاهش پیدا کرد همان تعداد سهام را خرید می کند و به مالک بر می گرداند.
ساز و کار فروش تعهدی و مراحل آن
بطور کلی در فروش تعهدی ۲ شخصیت نقش اساسی دارند. مالک سهم و متقاضی فروش سهم.
مالک سهم:
فرض کنید شخصی سهمی را با دید بلند مدت خریداری کرده و تا مدتی قصد فروش آن را ندارد. در این زمان او تنها از سود نقدی آن و رشد قیمت سهام می تواند کسب سود کند. اما با فروش تعهدی نیز می توان سودی مازاد بر این موارد را دریافت کرد. پس مالک سهام می تواند مقدار سهامی را که قصد فروش آن را ندارد بصورت وکالتی به شخصی که قصد فروش آن را دارد بدهد و در زمانی که این سهام نقد شود، مبلغ بدست آمده را در بانک و یا صندوق های قابل معامله با درآمد ثابت سرمایه گذاری می کنند و سود نقدی این مدت زمان را دریافت کند. همچنین می تواند به عنوان حق وکالت نیز مبلغی از سود معاملات را دریافت کند. مالک سهام می تواند برای اینکه اشخاص متقاضی ترغیب به فروش سهام او شوند و با انجام معاملات باعث کسب سود شوند مقداری از سود بانکی خود را نیز برای آنها در نظر بگیرد که به آن نرخ تشویقی میگویند. همچنین مالک سهام زمانی را به عنوان دوره تنفس مشخص می کند که در این زمان نمی تواند درخواست بازگشت سهام را داشته باشند.
مالک سهم برای فروش تعهدی مراحل زیر را طی می کند:
- ابتدا مالک باید قرار داد فروش تعهدی را با کارگزاری امضا کند تا سامانه آنلاین فروش تعهدی برای او قابل دسترس باشد.
- بعد از فعال شدن این قابلیت برای اکانت کاربر در سامانه آنلاین کارگزاری مالک به سامانه تامین در اکانت معاملاتی خود می رود و حداکثر سهام تعداد سهامی که قصد فروش آن را ندارد به همراه نماد آن شرکت ثبت می کند.
- در مرحله بعد دوره تنفس را تعیین می کند که در این زمان نمی تواند درخواست بازگشت سهام را داشته باشد.
- محل سرمایه گذاری پول نقد را تعیین می کند که در بانک باشد یا صندوق سرمایه گذاری
- تعیین نرخ تشویقی برای جذب متقاضی(مالک درصدی از سود بانکی یا صندوق را که دریافت می کند به متقاضی می دهد.)
متقاضی:
متقاضی شخصی است که پیش بینی می کند سهمی روند نزولی در پیش دارد و می خواهد با فروش تعدادی سهام در قیمت بالا و خرید دو مرتبه آن در قیمت پایین تر سود کسب کند. پس به سراغ مالکان آن سهام می رود و با قرار داد فروش تعهدی ابتدا به وکالت از مالک سهام را در بازار می فروشد و بعد از کاهش قیمت به وکالت از مالک سهم را از بازار خریداری می کند و به مالک برمیگرداند. در اینصورت متقاضی طبق قراراداد از مابه التفاوت این خرید و فروش سود خود را دریافت می کند و همپنین مقدار نرخ تشویقی که توسط مالک تعیین گردیده.
اگر پیش بینی متقاضی اشتباه باشد او باید سهم را در قیمت بالاتر خریداری کند و به مالک برگرداند پس متحمل ضرر می شود و باید اختلاف قیمت را از سرمایه خود پرداخت کند. برای اینکه منافع مالک تضمین شود متقاضی باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین در سامانه قرار دهد تا در صورت اشتباه پیش بینی و افزایش قیمت خود سیستم سهام را خریداری کرده و به مالک بازگرداند.
متقاضی نیز ابتدا باید قرار داد فروش تعهدی را امضا کند و سپس به سامانه تامین برود و با پرداخت وجه تضمین شرایط مورد نظر خود را پیدا کرده و باقی مراحل را انجام دهد.
وجه تضمین:
وجه تضمین درصدی از کل ارزش قرار داد می باشد که متقاضی برا ضمانت بازگرداندن سهام می بایست در حساب عملیاتی خود داشته باشد.
از آنجا که ممکن است قیمت سهم تا حدودی بالا برود و همچنان متقاضی پیش بینی کاهش قیمت را داشته باشد وجه تضمین نیز روزانه بر اساس حجم قرار داد و قیمت پایانی سهم تغییر می کند و متقاضی می بایست حساب خود را شارژ کند. اگر قیمت افزایش پیدا کند و اختلاف قیمت فروش با قیمت جدید سهام به میزان وجه تضمین برسد و متقاضی در موعد مقرر حساب خود را شارژ نکند سیستم بطور خودکار به وکالت از مالک و با پول نقد بدست آمده از فروش به همراه وجه تضمین سهام را از بازار خریداری کرده. در این صورت متقاضی نه تنها سودی بدست نمی آورد بلکه تمام وجه تضمین را نیز از دست می دهد و متحمل ضرر می شود که به این اتفاق اصطلاحا کال مارجین شدن متقاضی گفته می شود.
تسویه فروش تعهدی در سررسید و قبل از آن
سر رسید قرارداد از ابتدا تعیین می شود اما قبل از آن نیز امکان فسخ و تسویه قرار داد وجود دارد.
اگر که قرار داد در زمان سر رسید تسویه شود مانند روالی که توضیح داده شد با سود یا ضرر متقاضی و احتمالا سوده مالک تمام می شود.
اما از ۳ طریق ممکن است قبل از سررسید تعیین شده تسویه سهام انجام شود و سهام یا پول آن به مالک برگردد.
۱٫مالک درخواست تسویه کند و سهام خود را طلب کند. مالک تا دوره تنفس نمی تواند درخواست بازگشت سهم را بکند اما بعد از این دوره هر زمان که درخواست تسویه کند مطابق قرارداد متقاضی باید به وکالت از مالک سهام را از بازار خریداری کند و به او بازگرداند. اگر متقاضی در زمان تعیین شده این کار را انجام ندهد سیستم بطور خودکار از حساب متقاضی این خرید را با قیمت سر خطی انجام می دهد و سهام مالک را بازمیگرداند.
۲٫متقاضی زودتر از سررسید تسویه کند. این اتفاق در دو حالت رخ می دهد که یا زودتر از پیش بینی به هدف خود برسد و شناسایی سود بکند یا اینکه از پیش بینی خود برگردد و با سود کمتر یا ضرر کم قبل از سررسید تسویه می کند. متقاضی هیچگونه محدودیت زمانی برای تسویه در قبل از زمان سررسید ندارد.
نکته: اگر متقاضی در همان روز فروش سهام را خرید و تسویه کند ۲۰% سود او نیز به مالک میرسد
اگر روز بعد از فروش تسویه کند ۱۰% از سود به مالک می رسد
و اگر ۲ روز بعد از فروش تسویه کند ۵% از سود به مالک می رسد
اگر بیش از دو روز تسویه طول بکشد ازخرید و فروش سودی به مالک نمی رسد.
۳٫کارگزاری نیز در دو حالت اقدام به تسویه فروش تعهدی می کند. حالت اول این است که اگر قبل از سررسید قرارداد سهم به مجمع برود سررسید قرارداد به ۲ روز کاری قبل از مجمع تغییر پیدا می کند و اگر متقاضی سهام را در مهلت مقرر بازنگرداند سیستم کارگزاری بطور خودکار اینکار را انجام می دهد.
حالت دوم زمانی می باشد که متقاضی کال مارجین شود که در اینصورت یا سهامی که در حالت تعادل است خریداری شده و به مالک بازگردانده می شود و یا اگر سهام دائما در صف خرید قفل باشد و امکان خرید وجود نداشته باشد مبلغ نقدی آن از متقاضی گرفته می شود و به حساب مالک واریز می شود.
نکته: تاریخ قرار داد های فروش تعهدی بصورت دوره زمانی می باشد و تاریخ ثابتی ندارد برای مثال مالک این ساز و کار فروش تعهدی در بورس دوره را ۶ ماهه تعیین می کند و اگر شما ابتدای مرداد فروش را انجام دهید تاریخ سررسید آن ۶ ماه بعد یعنی ابتدای بهمن می شود.
فروش تعهدی سهام چیست؟
فروش تعهدی سهام یا فروش استقراضی سهام، یکی از ابزارهای بازار سرمایه است که از ابتدای اسفندماه سال ۱۳۹۸ در ایران هم فعال شده است. اما فروش تعهدی سهام دقیقا به چه معنا است و چه مزیت تازه‌ای به بازار سرمایه ایران میدهد؟ در این نوشتار، به این پرسش پاسخ می‌دهیم.
فروش تعهدی سهام چیست؟
تعریف ساده فروش تعهدی سهام این است: اگر حدس می‌زنید که قیمت یک سهمِ به‌خصوص ممکن است افت کند و شما خودتان این سهم را در اختیار ندارید، میتوانید این سهم را از دارنده آن قرض کنید و به قیمت بالا در بازار به فروش برسانید. در مقابل، شما «متعهد می‌شوید» که اصلِ سهم و یک نرخ بهره را به قرض‌دهنده پرداخت کنید. در واقع سهمی را که ندارید، قرض میکنید و گران می‌فروشید و بعد همان سهم را ارزان می‌خرید و به قرض‌دهنده پس می‌دهید.
اگر فکر میکنید تا این تعریف تا حدی گیج‌کننده است، به یک مثال توجه کنید.
فرض کنید شما یک کد معاملاتی دارید و در بورس فعالیت میکنید. با بررسی‌هایی که انجام داده‌اید، حدس می‌زنید سهام «تجارت‌نیوز» در بازار سرمایه، ممکن است در روزهای آینده دچار افت قیمت بشود، اما شما خودتان این سهام را در اختیار ندارید.
در حالت عادی، پیش‌بینیِ اینکه سهمی که شما خودتان هم آن را ندارید و حدس می‌زنید دچار افت قیمت هم میشود، هیچ انگیزه‌ای برای خرید آن سهم در شما ایجاد نمی‌کند. در واقع شما تنها اطلاعاتی دارید که ممکن است به درد صاحب این سهم بخورد و نه خود شما.
اما فروش تعهدی (Short یا Short selling) این امکان را به شما میدهد که از این اطلاعات، آن هم در شرایطی که قیمت یک سهم در حال نزول است، سود ببرید. (توضیح مسائل شرعی مربوط به این موضوع و تفاوت فروش تعهدی با فروش استقراضی را در انتهای مقاله بخوانید.)
ساز و کار فروش تعهدی سهام چگونه است؟
فروش تعهدی به این ترتیب کار میکند: شما از کسی که سهام «تجارت‌نیوز» را در اختیار دارد، سهم «قرض میکنید»، آن را بلافاصله در بازار و به قیمت روز به فروش می‌رسانید و بعد «متعهد می‌شوید» که همان مقدار سهم را به اضافه نرخ بهره یا کارمزد استقراض‌تان به قرض‌دهنده پس بدهید.
به عنوان مثال، فرض کنید قیمت هر سهم «تجارت‌نیوز» در بازار سرمایه، امروز ۱۰۰۰ تومان است. شما پیش‌بینی میکنید تا هفته آینده، قیمت هر سهم «تجارت‌نیوز» به ۷۰۰ تومان کاهش پیدا میکند. شما از یک قرض‌دهنده، ۱۰۰۰ سهم «تجارت‌نیوز» را قرض می‌گیرید و آن را بلافاصله در بازار به فروش می‌رسانید. در اینجا، فروش ۱۰۰۰ سهمِ ۱۰۰۰ تومانی، یک میلیون تومان روانه جیب شما میکند.
یک هفته بعد، پیش‌بینی شما درست از آب در می‌آید و قیمت هر واحد از این سهم به ۷۰۰ تومان کاهش پیدا میکند. حالا شما ۱۰۰۰ سهمِ ۷۰۰ تومانی را از بازار می‌خرید که در مجموع ۷۰۰ هزار تومان برایتان هزینه بر می‌دارد و آن را به قرض‌دهنده پس می‌دهید.
در این معامله، شما ۳۰۰ هزار تومان سود کرده‌اید، البته به غیر از کارمزد معاملات و نرخ بهره‌ای که به قرض‌دهنده پرداخت میکنید. اما این کار چه فایده‌ای برای شما دارد؟
شما سهمی را که نداشته‌اید اما حدس می‌زدید دچار افت قیمت میشود، در بازار به فروش رسانده‌اید و بعد، همان سهم را در قیمت پایین‌تر دوباره خریداری کرده‌اید و به قرض‌دهنده پس داده‌اید. در واقع، شما در یک «روند نزولی» هم سود کسب کرده‌اید.
اما اصلا چرا مالک باید دارایی خود را به دیگری قرض بدهد؟
هر نوع فعالیتی در بازارهای مالی، با هدف کسب سود انجام میشود و اگر کسی به شما سهام قرض بدهد، انتظار دارد بعدا اصل سهام به اضافه سود آن را از شما دریافت کند.
اگر مالک به شما سهمی قرض بدهد و شما موفق شوید آن را در بازار به قیمتی بالا بفروشید و اصل همان سهام را به او باز گردانید، مالک چیزی را از دست نداده است. او بعد از انجام فروش تعهدی، همان تعداد سهمی را که از ابتدا در اختیار داشت، دارد و علاوه بر آن، نرخ بهره هم دریافت میکند. به عبارت ساده‌تر، او علاوه بر اصل دارایی، از شما سود هم دریافت میکند.
در واقع، انگیزه مالک یا قرض‌دهنده از انجام عملیات فروش تعهدی سهام کاملا روشن است: کسب سود بیشتر با داراییِ کنونی خود از طریق قرض‌دادن آن به دیگری. این تقریبا همان کاری است که بانک‌ها و موسسات اعتباری هم انجام می‌دهند، یعنی به شما وام می‌دهند و بعد، اصل پول قرض داده شده و سود آن را از شما پس می‌گیرند.
چرا قرض‌گیرنده (متقاضی) وارد عملیات فروش تعهدی میشود؟
در این میان، انگیزه فرد قرض‌گیرنده (متقاضی) عملیات فروش تعهدی تا حدی روشن‌تر است. البته که قرض‌گیرنده هم به دنبال کسب سود است و می‌خواهد سود خود را در شرایطی کسب کند که قیمت دارایی یا سهام مورد نظر، نزولی است.
قرض‌گیرنده، در واقع روی نزولِ قیمتِ یک سهم مشخص شرط می‌بندد و ریسک میکند، با این امید که اگر واقعا سهم دچار افت قیمت شد، آن را در قیمتی پایین‌تر خریداری کند و به قرض‌دهنده پس بدهد.
در این میان اما اگر پیش‌بینیِ قرض‌گیرنده محقق نشود و قیمت واقعا نزول نکند، او دچار زیان میشود، چرا که باید اصل سهام و نرخ بهره را در موعد مقرر به قرض‌گیرنده پس بدهد.
فایده دیگر این ساز و کار در چیزی منعکس میشود که به آن «بازار دو طرفه» گفته میشود. در یک بازار یک طرفه، معامله‌گران تنها از صعود قیمت سهام سود می‌برند، اما در این بازار، از افت قیمت سهام هم می‌توان سود برد و به این ترتیب، بازدهی بازار سرمایه و میزان نقدشوندگی سرمایه افراد در آن نیز بالا می‌رود.
فروش تعهدی سهام و توزیع ریسک: خطرپذیری به خرج دیگران
در این میان اما یک نکته اساسی‌تر هم در مورد فروش تعهدی سهام وجود دارد و آن هم ماهیت توزیع ریسک در این شکل از عملیات مالی است. در حالت کلی، در اختیار داشتن هر نوع دارایی، علاوه بر پتانسیل کسب و شناسایی سود، ریسک هم به همراه دارد.
فرض کنید شما همین حالا ۱۰۰ کیلوگرم طلا در خانه‌تان دارید و یا در حساب کاربری‌تان در بورس، ۱۰ میلیارد تومان سهام دارید. با این اوصاف، شما بسیار ثروتمند هستید، اما همزمان متحمل ریسک هم شده‌اید.
اگر قیمت طلا به شدت افت کند و یا بازارهای سرمایه به ناگهان دچار فروریزی (Crash) بشوند (مشابه اتفاقی که با بروز بیماری کرونا در سطح جهانی رخ داد)، شما به عنوان یک فرد ثروتمند با میزان بسیار زیادی دارایی، بیش از کسانی که دارایی خاصی را در جایی سرمایه‌گذاری نکرده‌اند، متضرر می‌شوید. (بیمه‌کردنِ دارایی‌ها هم اساسا به منظور پوشش این قبیل ریسک‌ها انجام میشود.)
به این ترتیب و بنا بر اصل اساسی «توزیع ریسک» در هر نوع فعالیت مالی و اقتصادی، دارنده دارایی ترجیح میدهد حتی با صرف هزینه، بخشی از ریسک دارایی‌های خود را پوشش بدهد. این البته همان کاری است که همه ما، با سپرده‌گذاری در بانک، سرمایه‌گذاری در ملک و کارهایی از این قبیل انجام می‌دهیم.
شیوه دیگر «توزیع ریسک»، پوشش‌دادن ریسک به هزینه دیگران (و البته با پذیرش ریسک بیشتر) است. بانک‌ها با وام‌دادن به من و شما همین کار را میکنند: دارایی‌شان را به من و شما می‌دهند تا برایشان درآمدزایی کنیم، اما این خطر را هم می‌پذیرند که ممکن است ما نتوانیم وام را پس بدهیم (اتفاقی که به آن «نکول» میگویند).
فروش تعهدی سهام در دنیای واقعی
آنچه که در بالا خواندید، توضیح ساز و کار و فلسفه فروش تعهدی بود، اما چطور باید از این ابزار مالی در دنیای واقعی استفاده کنید؟
توضیح نخست اینکه فروش تعهدی، در واقع حالت خاصی از فروش استقراضی است. در فروش استقراضی (همان‌طور که در بالا اشاره شد) نرخ بهره‌ای میان قرض‌گیرنده و قرض‌دهنده جابه‌جا میشود که از نظر فقه اسلامی ربوی بوده و حرام است.
برای حل مشکل شرعی این نوع از معاملات، کمیته فقهی سازمان بورس ایران ماهیت آن را تا حدی تغییر داده و به همین دلیل، عنوان آن به فروش تعهدی تغییر پیدا کرده است. بر این اساس، قرض‌گیرنده در واقع از طرف قرض‌دهنده وکالتی برای فروش سهام دریافت میکند و «متعهد میشود» که آن را در قیمتی که در وکالت‌نامه ذکر شده، به فروش برساند.
به عبارت ساده‌تر، قرض‌گیرنده تنها وکیلِ فردِ قرض‌دهنده در فروش سهامی خاص در قیمتی خاص و مورد توافق است و سودِ احتمالی او، در واقع حق‌الوکاله‌ای است که دریافت میکند.
تفاوت دیگر در استفاده از این ابزارِ مالی در ایران، وساطتِ کارگزاری‌ها میان قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده است. بر این اساس، مبلغ حاصل از فروش سهم در بازار، مستقیم به جیبِ قرض‌گیرنده نمی‌رود، بلکه نزد کارگزاری بلوکه میشود تا پس از خرید مجدد سهم و ارائه دوباره آن به قرض‌گیرنده، به قرض‌دهنده پرداخت شود.
علاوه بر این، ممکن است یک «وجه تضمین» هم به عنوان ضمانتِ اینکه قرض‌دهنده حتما سهام قرض‌گرفته‌شده را به قرض‌دهنده پس بدهند، از فرد قرض‌گیرنده دریافت شود. در مورد سایر جزئیات و روش عملیاتیِ فروش تعهدی، میتوانید به کارگزاری‌های خود مراجعه کنید.
فروش تعهدی چیست؟ (آشنایی با فروش تعهدی در بازار سرمایه و بورس)
فروش تعهدی و استفاده از آن می تواند به عنوان ابزاری باشد که پویایی بازار سرمایه را بیشتر و بیشتر کند و سرمایه گذارانی که در بورس تهران معامله میکنند هم بتوانند در هنگام خرید سهم از رشد قیمت سهام شرکت منتفع شوند و هم به هنگام ریزش قیمت از کاهش آن منتفع شوند. به بیان ساده تر فروش تعهدی به این معنی است که پیش بینی میکنید قرار است قیمت سهام یک شرکت در آینده کاهش یابد و شما با فروش سهم در این حالت میتوانید وارد موقعیت معاملاتی شوید و در نهایت با کاهش قیمت سهم در آینده سود کسب کنید. در این مقاله در خصوص فروش تعهدی و استفاده از آن به عنوان یک ابزار معاملاتی در بورس تهران توضیح دهیم و مفهوم کلی آن را بیان کنیم.
فروش تعهدی چیست؟
فروش تعهدی یکی از ابزارهایی است که در حالت متعارف به دو حالت استفاده می شود که شامل کسب سود از بازار منفی و پوشش ریسک می باشد. در حالت عادی سرمایه گذار با خرید سهام شرکت و افزایش قیمت سهم منفعت می برد ( همان که در حال حاضر در بورس معامله میکنید) اما در فروش تعهدی در حالت اول فردی که سهم ندارد ولی پیش بینی می کند که قیمت سهم در آینده کاهش پیدا می کند، موقعیت فروش گرفته و با پایین آمدن قیمت اقدام به خرید سهم می کند و در واقع قرض خود را ادا می کند. در این حالت فروشنده با فروش سهم در قیمت بالا و سپس خرید سهم در قیمت پایین‌تر، منفعت کسب میکند. در حالت دیگر، سرمایه گذار مالک سهام شرکت است ولی ممکن است فکر کند که قیمت سهام شرکت موقتا کاهش می یابد؛ به همین دلیل اقدام به اخذ موقعیت فروش تعهدی می کند . در این حالت سهامدار خود را در مقابل بالا یا پایین آمدن قیمت پوشش داده است (زمانی که قیمت افزایش می یابد سود می کند و در موقعیت تعهدی زیان میکند و بالعکس اگر قیمت سهم کاهش یابد، مالک از بابت داشتن سهم متحمل زیان میشود؛ ولی در موقعیت استقراضی سود کسب میکند) و بدین ترتیب میزان ریسک خود را کاهش می دهد. این سازوکار فروش تعهدی نام دارد .
در واقع فروش تعهدی در ۵ گام خلاصه میشود:
گام اول: قرض کردن سهم
گام دوم: فروش سهم در قیمت جاری بازار
گام سوم: منتظر ماندن برای کاهش قیمت سهم
گام چهارم: خرید آن سهم از بازار
گام پنجم: بازگرداندن سهم به صاحب آن و شناسایی سود
مثال فروش تعهدی ( فروش استقراضی در بورس )
در مراحل قبلی در خصوص فروش تعهدی و حالت های مختلف آن صحبت کردیم. در بخش بعدی قصد داریم با ذکر یک مثال در خصوص فروش تعهدی کامل توضیح دهیم. فرض کنید که قیمت سهم وساخت در بازار ۲۰۰۰ تومان است و شما با استفاده از ابزار تحلیل تکنیکال و ساز و کار فروش تعهدی در بورس یا تابلو خوانی و بازار خوانی پیش بینی میکنید که قرار است قیمت این سهم در آینده کاهش یابد. در این حالت میتوانیم با استفاده از معاملات فروش استقراضی در بازار سرمایه سود کسب کنیم. در ادامه گام های ذکر شده در بالا را همراه با مثال توضیح می دهم.
گام اول : در گام اول فرض کنید که ۵۰۰۰ سهم وساخت را از یکی از سهامداران قرض می‌گیریم.
گام دوم : در گام دوم ۵۰۰۰ سهم وساخت را با قیمت ۲۰۰۰ تومان در بازار می فروشیم. ( فروش تعهدی )
گام سوم : در گام سوم صبر میکنیم تا قیمت ( به عنوان مثال بعد از ۵ روز ) ۲۰۰ تومان کاهش یابد.
گام چهارم : در گام بعدی و بعد از کاهش قیمت ۵۰۰۰ سهم را به قیمت ۱۸۰۰ تونمان خریداری میکنیم.
گام پنجم : در گام آخر ۵۰۰۰ سهمی را که قبلا قرض گرفته ایم، پس می دهیم و مبلغ باقیمانده حاصل از این خرید و فروش به عنوان سود در این معامله شناسایی می کینم. سود حاصل از این معامله به صورت زیر محاسبه می شود.
۵۰۰۰ (۲۰۰۰-۱۸۰۰) = تعداد سهم ( قیمت خرید – قیمت فروش)
ساز و کار فروش تعهدی در بورس:
به طور ساده، فرآیند انجام این نوع معاملات به شرح زیر است:
گام اول: متقاضی به وکالت از مالک (و به نام مالک) سهم را در بازار به فروش می‌رساند.
گام دوم: متقاضی منتظر می‌ماند تا سهم کاهش یابد.
گام سوم: متقاضی سهم را به وکالت از مالک (و به نام مالک) از بازار خریداری میکند.
گام چهارم: پس از بازگرداندن سهم به مالک، مابه‌التفاوت بین قیمت خرید و فروش ساز و کار فروش تعهدی در بورس به عنوان سود متقاضی به متقاضی داده میشود.
در مثال بالا توضیح دادیم که سرمایه گذار پیش بینی می کند که قرار است قیمت سهم در آینده کاهش یابد و قیمت سهم هم کاهش پیدا می کند و سرمایه گذار از این معامله منتفع می شود. اما حالتی را تصور کنید که پیش بینی سرمایه گذار درست نباشد و برخلاف انتظار قیمت سهم در بازار افزایش یابد. بنابراین سرمایه گذار در این حالت باید با قیمت بالاتری سهم را خریداری کند و به سرمایه گذار دیگری که سهم را از او قرض گرفته بود؛ برگرداند و در نتیجه متحمل زیان می شود که مقدار زیان هم دقیقا مانند فرمول بالا ولی در جهت برعکس محاسبه می شود. در این حالت متقاضی متحمل زیان و مالک سهم سود کسب می ساز و کار فروش تعهدی در بورس کند.
فرآیند انجام معاملات فروش تعهدی در بورس :
فروش تعهدی از طریق سامانه معاملات کارگزاری به سادگی قابل انجام است و افرادی که دارای کد بورسی می باشند، می‌توانند اقدام به انجام آن نمایند. حال برای فعال کردن فروش تعهدی در کارگزاری برای انجام معاملات هم متقاضی و هم مالک باید قراردادی تحت عنوان فروش تعهدی را امضا کنند و در نهایت این دسترسی برایشان فعال خواهد شد. پس برای انجام معاملات فروش تعهدی نیاز به یک کد بورسی جدید ندارید. این فرایند معمولاً از طریق کارگزاری‌ها با انعقاد قراردادی به عنوان قرارداد مارجین و افتتاح حساب مارجین مدیریت میشود. با افتتاح حساب مارجین، کارگزار دو نوع اعتبار در اختیار مشتری قرار میدهد: اعتبار به شکل وام نقدی و اعتبار به شکل سهام؛ که یکی خرید اعتباری و دیگری فروش تعهدی (و همچنین وام به شکل سهمی) هستند. لذا خرید اعتباری و فروش استقراضی را می‌توان دو روی یک سکه مفروض دانست.
ساز و کار مالک در فروش تعهدی چگونه است؟
سرمایه گذارانی که تمایل دارند برای مدت طولانی سهامشان را نگهداری کنند و جز افزایش قیمت در این مرحله سودی نمی برند قادرند با مکانیزم فروش تعهدی، در بازه زمانی که تمایل به فروش سهم ندارند، آن را در اختیار کسانی قرار دهند که متقاضی فروش تعهدی هستند. در این حالت متقاضیان، سهمی که از مالک قرض گرفته اند را به وکالت از مالک در بازار می فروشند. در این حالت وجه حاصل از فروش سهام به حساب مالک واریز و مالک می‌تواند این وجوه را به دو صورت که شامل سپرده بانکی یا خرید صندوق‌های قابل معامله با درآمد ثابت می باشد، در بازار سرمایه‌گذاری نماید. توجه داشته باشید که مالک در حالت عادی و غیر فروش تعهدی، قادر به کسب سود از سرمایه درگیر شده برای سهم نگهداری شده، در حالت قبل نبود؛ بنابراین در این حالت مالک هم از بابت افزایش قیمت سهم سود می کند و هم از بابت دریافت سودی معادل سود سپرده بانکی.
ساز و کار متقاضی در فروش تعهدی چگونه است؟
سرمایه گذارانی که با استفاده از تحلیل های موجود در بازار مانند تحلیل تکنیکال ، تحلیل بنیادی و یا حتی تابلو خوانی و رفتار شناسی معاملات انتظار کاهش قیمت سهم را دارند؛ قادرند از طریق فروش تعهدی اقدام به فروش سهم کرده و پس از کاهش قیمت، آن را در قیمت پایین‌تر مجددا خریداری کنند و از این تفاوت قیمت منتفع شوند. از طرفی متقاضی برای فروش تعهدی، نیاز به پرداخت وجه تضمین دارند. وجه تضمین هم، درصدی از کل ارزش قرارداد است که باید توسط متقاضی پرداخت شود. درواقع متقاضی با پرداخت بخشی از ارزش قرارداد از سود حاصل از اختلاف قیمت بین فروش و خرید منتفع میشود.
مالکان جهت تشویق متقاضیان به فروش تعهدی، هنگام ثبت درخواست خود در سامانه تأمین، نرخ تشویقی نیز تعیین می‌نمایند. در سررسید قرارداد یا هنگام تسویه قرارداد فروش تعهدی، مالک به میزان نرخ تشویقی، از سود حاصل از فروش سهام تعهدی که در سپرده بانکی یا صندوق های قابل معامله با درآمد ثابت، سرمایه‌گذاری شده است، به متقاضی پرداخت میکند. درواقع متقاضی علاوه بر سود حاصل از کاهش قیمت، از سود ناشی از نرخ تشویقی نیز بهره‌مند میشود که همانند مالک سود متقاضی نیز از دو محل در نظر گرفته می شود.
چنانچه برای سهامی که مالک در اختیار متقاضیان قرار داده است، سود تقسیمی در نظر گرفته شود، مالک می‌تواند به میزان این سود، از وجوه حاصل از فروش تعهدی، از حساب عملیاتی خود برداشت نماید. درواقع در فروش تعهدی، مالک می‌تواند سریع و راحت به سود تقسیمی سهام خود نیز دست یابد.
سر رسید خرید و فروش تعهدی :
در بحث فروش تعهدی فرض کنید زمان اتمام قرارداد فروش تعهدی سهم فولاد در مشخصات قرارداد برابر با ۲۸ روز باشد. اگر فردی در یک تاریخی به عنوان مثال تاریخ ۱ مهر اقدام به فروش تعهدی سهم فولاد نماید، تاریخ سررسید و تسویه قرارداد وی ۲۸ روز بعد، یعنی ۲۹ مهر می باشد و به همین روش با توجه به زمان های مختلف، سررسید را محاسبه کرد. حال اگر در این میان سهمی افزایش سرمایه داشته باشد قرارداد سررسید آن ۲ روز کاری قبل تغییر می کند. حال سوال اینجاست که سرمایه گذار به هر دلیلی قادر به خرید سهم و تسویه فروش تعهدی مانند (صف خرید بودن سهم و یا فراموش کردن موقعیت ) نباشد. در این حالت در روز تسویه فروش تعهدی تسویه نقدی می شود و متقاضی باید جرایم مالک را پرداخت کند که این جرائم از وجه تضمین مشتری برداشت می شود.
نکته:
در حال حاضر همه سهم ها قابلیت فروش تعهدی در بورس را ندارند و اسامی شرکت هایی که قابلیت آن را دارند در اطلاعیه ها اعلام می شود.
کارمزد فروش تعهدی و زمان معاملات آن :
کارمزد خرید و فروش تعهدی در بورس در حال حاضر همانند کارمزد معاملات در خرید و فروش سهام می باشد که توسط متقاضی پرداخت می شود و معاملات آن ساعت ۸:۳۰ الی ۱۲:۳۰ می باشد.
ساز و کار فروش تعهدی در بورس
فروش تعهدی و استفاده از آن می تواند به عنوان ابزاری باشد که پویایی بازار سرمایه را بیشتر و بیشتر کند و سرمایه گذارانی که در بورس تهران معامله میکنند هم بتوانند در هنگام خرید سهم از رشد قیمت سهام شرکت منتفع شوند و هم به هنگام ریزش قیمت از کاهش آن منتفع شوند. به بیان ساده تر فروش تعهدی به این معنی است که پیش بینی میکنید قرار است قیمت سهام یک شرکت در آینده کاهش یابد و شما با فروش سهم در این حالت میتوانید وارد موقعیت معاملاتی شوید و در نهایت با کاهش قیمت سهم در آینده سود کسب کنید. در این مقاله در خصوص فروش تعهدی و استفاده از آن به عنوان یک ابزار معاملاتی در بورس تهران توضیح دهیم و مفهوم کلی آن را بیان کنیم.
فروش تعهدی چیست؟
فروش تعهدی یکی از ابزارهایی است که در حالت متعارف به دو حالت استفاده می شود که شامل کسب سود از بازار منفی و پوشش ساز و کار فروش تعهدی در بورس ریسک می باشد. در حالت عادی سرمایه گذار با خرید سهام شرکت و افزایش قیمت سهم منفعت میبرد ( همان که در حال حاضر در بورس معامله میکنید) اما در فروش تعهدی در حالت اول فردی که سهم ندارد ولی پیش بینی میکند که قیمت سهم در آینده کاهش پیدا میکند، موقعیت فروش گرفته و با پایین آمدن قیمت اقدام به خرید سهم میکند و در واقع قرض خود را ادا میکند. در این حالت فروشنده با فروش سهم در قیمت بالا و سپس خرید سهم در قیمت پایین‌تر، منفعت کسب میکند. در حالت دیگر، سرمایه گذار مالک سهام شرکت است ولی ممکن است فکر کند که قیمت سهام شرکت موقتا کاهش می یابد؛ به همین دلیل اقدام به اخذ موقعیت فروش تعهدی میکند . در این حالت سهامدار خود را در مقابل بالا یا پایین آمدن قیمت پوشش داده است (زمانی که قیمت افزایش می یابد سود میکند و در موقعیت تعهدی زیان میکند و بالعکس اگر قیمت سهم کاهش یابد، مالک از بابت داشتن سهم متحمل زیان میشود؛ ولی در موقعیت استقراضی سود کسب میکند) و بدین تریتیب میزان ریسک خود را کاهش میدهد. این سازوکار فروش تعهدی نام دارد . درواقع فروش تعهدی در ۵ گام خلاصه میشود:
- گام اول: قرض کردن سهم
- گام دوم: فروش سهم در قیمت جاری بازار
- گام سوم: منتظر ماندن برای کاهش قیمت سهم
- گام چهارم: خرید آن سهم از بازار
- گام پنجم: بازگرداندن سهم به صاحب آن و شناسایی سود
مثال فروش تعهدی ( فروش استقراضی در بورس )
در مراحل قبلی در خصوص فروش تعهدی و حالت های مختلف آن صحبت کردیم. در بخش بعدی قصد داریم با ذکر یک مثال در خصوص فروش تعهدی کامل توضیح دهیم. فرض کنید که قیمت سهم وساخت در بازار 2000 تومان است و شما با استفاده از ابزار تحلیل تکنیکال و یا تابلوخوانی و بازار خوانی پیش بینی میکنید که قرار است قیمت این سهم در آینده کاهش یابد. در این حالت میتوانیم با استفاده از معاملات فروش استقراضی در بازار سرمایه سود کسب کنیم. در ادامه گام های ذکر شده در بالا را همراه با مثال توضیح میدهم.
رونمایی از سازوکار فروش تعهدی فردا در بورس انجام میشود
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، علی صحرائی، مدیرعامل بورس تهران درباره راه‌اندازی فروش تعهدی اعلام کرده بود: این معاملات محدود و در بورس تهران شروع میشود و مکانیسم‌های کنترلی پیش‌بینی شده و بر این اساس در حد نیم درصد نسبت به آخرین قیمت، امکان فروش تعهدی وجود دارد.
براساس این گزارش، رونمایی از ساز و کار فروش تعهدی روز یکشنبه (4 اسفندماه) با حضور دکتر شاپور محمدی رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار و دکتر علی صحرایی مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران برگزار خواهد شد.
راه‌اندازی فروش تعهدی یا فروش استقراضی یکی از ابزارهایی است که در حالت متعارف به دو منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد: 1- عایدی گرفتن از بازار منفی؛ 2- ثابت نگه‌داشتن قیمت یا قفل کردن روی آن. فردی که دارای موقعیت مالکیت عینی یا Long است، در صورت افزایش قیمت از عایدی برخوردار میشود؛ اما در سوی دیگر، فردی که سهم در اختیار ندارد و تصور وی بر این است که قیمت سهم کاهش خواهد یافت، اقدام به استقراض سهم میکند و با فروش سهم در بازار، پس از پایین آمدن اقدام به خرید سهم و باز پس دادن قرض میکند. در این حالت قرض گیرنده با فروش سهم به قیمت بالاتر و خرید سهم به قیمت پایین‌تر، سود کسب میکند.
در حالت دیگر نیز، فردی که سهمی در اختیار دارد که قیمت آن را ارزنده می‌پندارد و تمایل به حفظ همین قیمت فعلی در کنار حفظ مالکیت سهم دارد، تعداد مشابه سهمی که در اختیار دارد را به صورت استقراضی می‌فروشد. در این حالت سهامدار خود را در مقابل بالا یا پایین آمدن قیمت پوشش داده است.
این فرایند معمولاً از طریق کارگزاری‌ها با انعقاد قراردادی به‌عنوان قرارداد مارجین و افتتاح حساب مارجین مدیریت میشود. با افتتاح حساب مارجین، کارگزار دو نوع اعتبار در اختیار مشتری قرار میدهد: اعتبار به شکل وام نقدی و اعتبار به شکل سهام؛ که یکی خرید اعتباری و دیگری فروش استقراضی (و همچنین وام به شکل سهمی) هستند. لذا خرید اعتباری و فروش استقراضی را می‌توان دو روی یک سکه مفروض دانست.
پیش از این حسن امیری نیز با بیان اینکه فروش تعهدی یکی از ابزارهایی است که در بازارهای مختلف تحت عنوان short sell مورد استفاده قرار می‌گیرد، گفته بود: این ابزاری است که تا کنون در بازار سرمایه ایران به دلیل ملاحظات فقهی عملیاتی نشده بود. با توجه به مصوبه‌ای که کمیته فقهی داده است سازوکار مربوط به این موضوع از طریق وکالت فراهم شده است و می‌توان این سازوکار را در بازار سرمایه عملیاتی کرد.
وی در مورد تأثیر فروش تعهدی بر بازار سرمایه توضیح داد: در بازار سرمایه پیش‌بینی‌های مختلفی درمورد افزایش یا کاهش یک سهم خاص وجود دارد و افراد مختلف با نگاه‌های متفاوت می‌توانند موقعیت بگیرند. با راه‌اندازی فروش تعهدی یک سهامدار می‌تواند آپشن خرید را انتخاب کند، یک سهامدار آپشن فروش و یکی دیگر هم آپشن فروش تعهدی.
نایب رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار ادامه داد: با راه‌اندازی فروش تعهدی کلکسیون ابزارها کامل شد و اینکه یک نفر می‌خواهد از این ابزار استفاده کند یا خیر به خودش مربوط است. مهم این است که سازوکار همچنین ابزاری فراهم شده است.
امیری در مورد اینکه گفته میشود راه‌اندازی فروش تعهدی باعث ریزش بازار میشود نیز توضیح داد: این موضوع به ریزش بازار ربطی ندارد و کسی که می‌گوید باعث ریزش بازار میشود به دلیل از عدم شناخت این ابزار است.
دیدگاه شما