اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟

اختیار معامله قرارداد دو طرفه است که خریدار و فروشنده آن را بر اساس یک قیمت ثابت در زمان مشخص شده برای زمانی در آینده تنظیم می‌کنند که طبق آن خریدار قرارداد حق دارد دارایی خریداری کرده را در زمان معین بفروشد یا نگه دارد.

آشنایی با ابزار مشتقه

این روزها در سرتاسر جهان و به تبع آن در کشور ما استفاده از ابزار مشتقه در معاملات به سرعت در حال گسترش است اما هنوز بسیاری از معامله گران آشنایی کافی با این ابزار را ندارند. در این نوشتار تلاش میکنیم فارغ از مباحث فنی و پیچیده، به اختصار و بصورت کاربردی به معرفی ابزار مشتقه و کاربردهای ان بپردازیم.

شاید در نخستین اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ روزهایی که بشر تغییرات مرتبط با برابری ارزش کالاها در مقایسه با یکدیگر را مشاهده کرد متوجه تاثیرات ناشی از ریسک بازار بر ارزش دارایی‌های خود شد. با خلق پول و تحولات بعدی در جنبه‌های اقتصادی حتی افراد عادی به فکر مهار این زیان احتمالی رسیدند زیرا در طول زمان بر حجم و عمق بازار افزوده می‌شود و تغییرات سریع عرضه و تقاضا به ویژه به واسطه عملیات سفته بازی بیشتر جلوه می‌کرد.

اصطلاح ابزار مشتقه بازارهای ارزی و پولی از اواخر دهه هشتاد میلادی مورد استفاده قرار گرفت. ابزار مشتقه از ابزارهای پایه همچون کالا و انرژی، ارز، پول و سرمایه مشتق شده‌اند و بسیاری از معاملات مربوط به ابزارهای مشتقه از لحاظ مبلغ و سررسید تسویه ثابت بوده و در بورس‌های مربوطه انجام می‌پذیرند که سال‌ها به شیوه اعلان قیمت در صحن بازار انجام می‌گرفت. معاملات در این بازار‌ها قدرت نقد شوندگی بسیار بالایی نسبت به بازار‌ نقدی دارند و هزینه کمتری در بازار ایجاد می‌کند.

در مباحث سرمایه‌گذاری و مدیریت مالی استفاده از ابزار‌های مالی امری اجتناب‌ناپذیر است و انتخاب آن با توجه به موقیعیت و وضعیت بازار صورت می‌گیرد. سرمایه‌گذاران و متخصصان فن در امر سرمایه‌گذاری به دنبال سرمایه‌گذاری با حداقل ریسک در بازار و یا کاهش و انتقال آن هستند تا بتوانند به حد قابل قبولی از سود برسند اینجاست که استفاده از ابزار مشتقه اهمیت پیدا می‌کند.

تعریف ابزار مشتقه

ابزار مشتقه ابزار مالی است که ساختار پرداخت و ارزش آن از ارزش اوراق بهادار، کالاهای اساسی، نرخ بهره و شاخص اوراق بهادار مربوطه نشأت می‌گیرد.

بنا به تعریف، ابزار‌های مشتقه معاملاتی هستند که اصل دارایی در آن جابه‌جا نشده و تغییرات قیمت ابزار‌های مشتقه به دلیل تغییر قیمت کالای مربوطه می‌باشد به دیگر سخن رفتار این ابزارها از رفتار دارایی مربوطه در بازار ناشی می‌شود البته در بسیاری از موارد دارایی معامله نشده و فقط مابه‌التفاوت قیمت‌ها و یا حق بیمه بین طرفین تسویه می‌شود.

معرفی انواع اوراق مشتقه

داود سورانی *
آن چه که در پی می‌آید، ویرایش نخست سومین بخش از مقاله‌ «‌آشنایی با ابزارهای مالی»؛ از مجموعه‌ متون آشنایی با «مفاهیم علم اقتصاد» اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ است که به توضیح درباره‌ نوع دیگری از ابزارهای مالی (اوراق مشتقه‌) می‌پردازد.

داود سورانی *
آن چه که در پی می‌آید، ویرایش نخست سومین بخش از مقاله‌ «‌آشنایی با ابزارهای مالی»؛ از مجموعه‌ متون آشنایی با «مفاهیم علم اقتصاد» است که به توضیح درباره‌ نوع دیگری از ابزارهای مالی (اوراق مشتقه‌) می‌پردازد.

سرویس مسائل راهبردی ایران، آشنایی با مفاهیم تخصصی و فنی در هر حوزه را مقدمه‌ ایجاد یک عرصه‌ عمومی‌‌‌‌ برای گفت‌وگوی دانشگاهیان و حرفه‌مندان با مدیران و سیاست‌گذاران درباره‌ سیاست‌ها و استراتژی‌ها و برنامه‌ها در آن حوزه می‌داند و اظهار امیدواری می‌کند تحقق این هدف، ضمن مستند‌سازی تاریخ فرآیند سیاست‌گذاری عمومی‌‌‌‌و افزایش نظارت عمومی‌‌‌‌بر این فرآیند، موجب طرح دید‌گاه‌های جدید و ارتقای کیفیت آن در حوزه‌های مختلف شود. سرویس مسائل راهبردی ایران ضمن اعلام آمادگی برای بررسی دقیق‌تر نیاز‌های خبرنگاران و سیاست‌پژوهان محترم، علاقه‌مندی خود را برای دریافت ([email protected]) مقالات دانشجویان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مدیران و سیاست‌گذاران محترم در ارائه‌ عناوین جدید مقالات یا تکمیل یا ویرایش مقالات منتشرشده، اعلام می‌کند.
قراردادهای مشتقه (Derivatives):
قراردادهای مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی اطلاق می‌‌‌‌شود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارایی پایه) می‌‌‌‌گیرند.
دارایی پایه می‌‌‌‌تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.
انواع قراردادهای مشتقه:
امروزه اوراق مشتقه در قالب چهار نوع قرارداد مشتقه اصلی مورد معامله قرار می‌‌‌‌گیرند، که عبارتند از‌:
- قراردادهای آتی (Futures)
- قراردادهای سلف (Forwards)
- قراردادهای اختیار معامله (Options)
- قراردادهای معاوضه (Swaps)
قراردادهای مشتقه فوق در مکان‌های زیر قابل معامله هستند:
مکان‌های انجام معاملات قراردادهای مشتقه:
1 - بورس اوراق بهادار
بورس به عنوان مکانی مرکزی برای انجام معاملات خریداران و فروشندگان است. قراردادها در بورس به شکل استاندارد بوده و قیمت‌های مربوطه، برای تمام کسانی که وارد بازار می‌‌‌‌شوند، یکسان است. قیمت‌های بورس به شکل سیستم حراج مستمر توسط کارگزارانی که از طرف مشتریان‌، شرکت‌ها یا خودشان فعالیت می‌‌‌‌کنند، تعیین می‌‌‌‌گردد. این سیستم حراج منجر به ایجاد و پذیرش وسیع قیمت مرجع در خصوص سهام عرضه شده گردیده و به «کشف قیمت» معروف است. باید توجه داشت که بورس اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ برای خود موقعیت معاملاتی تعیین نمی‌کند و برای داشتن موقعیت معاملاتی نیز به افراد توصیه خاصی نمی‌‌‌‌کند. مسوولیت بورس این است که به عنوان ناظر بازار معاملات را سالم و نظام یافته نماید. همچنین، تمامی‌‌‌‌بورس‌ها دارای قوانین منظم و مدون بوده و از هویت و موقعیت معاملاتی افراد باخبر هستند. اعضایی که قوانین بورس را زیر پا بگذارند، متحمل جریمه یا مشمول مجازات‌های دیگر خواهند شد.
2 - بورس کالا‌
بورس کالا (Commodity Exchamge) یک بازار متشکل و سازمان یافته‌ است که در آن بطور منظم کالای معینی با ساز وکاری خاص مورد معامله قرار می‌گیرد‌. امروزه طبقه‌بندی‌های متعددی برای یک بورس کالایی وجود دارد، اما گسترش بازارهای بخش مالی و حقیقی اقتصاد سبب شده چندین نوع از بورس‌ها در قالب یک تشکل متمرکز قرار داشته باشند. عموما بورس‌های کالایی را در مقابل بورس‌های اوراق بهادار تعریف می‌کنند. به عبارتی، هر آن چیزی که در زمینه ۱- فلزات و مواد معدنی ( کانی‌ها )، ۲- انرژی (نفت و‌. ) و ۳- محصولات کشاورزی مورد مبادله قرار می‌گیرد، در زمره بورس کالایی می‌گنجد‌.
3 - بازار فرا بورسی (OTC)
معاملات فرابورسی (خارج از بورس) نوعی معامله جایگزین است که به شبکه معامله‌گرانی که بطور حضوری با یکدیگر ملاقات نمی‌‌‌‌کنند و از طریق تلفن و کامپیوتر با یکدیگر ارتباط برقرار می‌‌‌‌کنند، اطلاق می‌‌‌‌شود. معاملات مذکور اغلب بین موسسات مالی انجام می‌شود، همچنین می‌‌‌‌تواند به‌عنوان ابزارهای رایج میان بازارسازان تلقی گردد. تمام سخنان معامله گران پشت تلفن ضبط می‌‌‌‌شود تا چنانچه اختلافی بین معامله‌گران رخ دهد، به آن استناد شود. خریدار و فروشنده می‌‌‌‌توانند نحوه قراردادهای معامله شده در بازارهای فرا بورسی (OTC) را به‌دلخواه خود در آورند، بنابراین نیازی نیست شرایط قرارداد عینا مشابه آنچه در بورس عمل می‌‌‌‌شود، تعیین گردد.
در دنیا سه نوع بازار فرا بورسی وجود دارد:
۱ - بازار معاملاتی سنتی:
در این بازار معامله‌گران به‌عنوان بازارساز، قیمت خرید و فروش خود را اعلام می‌‌‌‌کنند. معامله گران قیمت‌های خود را پیشنهاد داده و قیمت قابل اجرا از طریق تلفن مذاکره شده یا برخی اوقات از طریق سایت‌های اینترنتی اعلام می‌‌‌‌شود. این گونه معاملات، معامله دو طرفه نامیده می‌‌‌‌شوند، چراکه دو طرف اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ معامله از قیمتی که در یک مقطع زمانی توسط تلفن ارائه می‌شود، مطلع می‌‌‌‌گردند.
۲ - بازار معاملاتی الکترونیکی:
این بازار تقریبا شبیه معاملات الکترونیکی در بورس است؛ اما به این دلیل بازارهای فرابورسی خوانده می‌‌‌‌شود که از استاندارد کمتری برخوردار بوده و فاقد قرارداد طراحی شده و معاملات مشتقه شفاف است.
۳ - بازار معاملاتی بهینه:
بازار معاملاتی اخیر ترکیبی از دو بازار پیشین بوده و معامله گر بر اساس آنها به معاملات الکترونیکی می‌‌‌‌پردازد. معامله گر قیمت خرید و فروش خود را انحصارا به اطلاع فعالان بازار می‌‌‌‌رساند. معامله‌گر در این شکل معامله به‌عنوان طرف معامله در هر قرارداد عمل می‌کند، بنابراین نصف ریسک اعتباری(نوسانات منفی در قیمت) در بازار به او برمی‌‌‌‌گردد.
تشریح انواع قراردادهای مشتقه
1 - قرارداد آتی (Futures Contracts‌)
قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می‌‌‌‌کنند که در یک تاریخ مشخص(تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی‌‌‌‌بورس) و با یک قیمت مشخص (تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی‌‌‌‌بورس) یک کالا با کیفیت مشخص(تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی‌‌‌‌بورس) را مبادله نمایند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند. خریدار معمولا نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید. این قراردادها در بازارهای رسمی‌‌‌‌ یا بورس انجام می‌‌‌‌گیرند و به نوعی نوسان‌های شدید قیمت کالا در آینده را کاهش می‌‌‌‌دهند. در این نوع قرارداد، پول کالای مورد معامله تا زمان تحویل پرداخت نمی‌‌‌‌شود ولی هر دو طرف معامله جهت حسن انجام معامله هنگام عقد قرارداد، ودیعه‌ای به اتاق پایاپای به عنوان وجه تضمین حسن انجام قرارداد می‌‌‌‌سپارند. برخی از قراردادهای آتی قابل معامله و واگذاری به دیگران در بورس (بازار دست دوم) هستند. بنابراین این نوع قراردادها به عنوان ابزارهای سفته بازی نیز مورد استفاده قرار می‌‌‌‌گیرند.
2 - پیمان آتی (Forward Contracts‌)- اصطلاحی که سازمان بورس به کار می‌برد‌
قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می‌‌‌‌کنند که در یک تاریخ مشخص(توافقی است طبق ضوابط بازار غیر رسمی‌‌‌‌بورس) یا یک قیمت مشخص (توافقی است طبق ضوابط بازار غیر رسمی‌‌‌‌بورس) یک کالا با کیفیت مشخص (توافقی است طبق ضوابط بازار غیررسمی) را مبادله کنند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند‌. خریدار معمولا نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید.
این قرارداد‌‌ها در بازارهای غیررسمی‌‌‌‌ یا خارج از بورس صورت می‌‌‌‌گیرند و معمولا به علت اعتبار بالای دو طرف معامله کل مبلغ در زمان تحویل کالا در سررسید پرداخت می‌‌‌‌شود.
۳ - قراردادهای سلف (Bai-Salaf )
قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می‌‌‌‌کنند که در یک تاریخ مشخص(توافقی است) و با یک قیمت مشخص (توافقی است) یک کالا با کیفیت مشخص (توافقی است) را مبادله کنند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند. خریدار نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید. این قرارداد در بازار غیررسمی(خارج از بورس) در کشورهای اسلامی‌‌‌‌صورت می‌‌‌‌گیرند. در این قراردادها کل مبلغ مورد معامله ابتدا به تحویل دهنده کالا پرداخت می‌‌‌‌شود، یعنی تحویل دهنده کالا در ابتدا پول را می‌‌‌‌گیرد و در سررسید، کالا را تحویل می‌‌‌‌دهد.
معاملات سلف به نوعی در شمار قراردادهای آتی قرار می‌‌‌‌گیرند. البته میان معاملات سلف و قراردادهای آتی تفاوت‌هایی وجود دارد. از آنجا که معاملات سلف در اغلب کشورها در خارج از بورس انجام می‌‌‌‌شود، فاقد استانداردهای لحاظ شده در قراردادهای آتی هستند. بنابراین دو طرف معامله می‌‌‌‌توانند قرارداد را به نحو دلخواه و براساس نیاز خود به صورت توافقی تنظیم کنند. در معاملات آتی، اتاق پایاپای (نهاد تسویه) وجود دارد که مبلغی را به عنوان ودیعه از هر دو طرف در هنگام عقد قرارداد دریافت می‌‌‌‌کند، در حالی که در قرارداد سلف اتاق پایاپای موجود نیست و هر طرف مستقیما نسبت به دیگری مسوول است. قراردادهای آتی در بورس کالا، تحت مقررات و نظارت کمیته معاملات است، اما بازارهای سلف تحت مقررات و ضوابط خاصی نیستند.
4 - قراردادهای استصناع (Bai-Istisna‌)
قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می‌‌‌‌کنند که در یک تاریخ مشخص (توافقی است) و با یک قیمت مشخص(توافقی است) یک کالا با کیفیت مشخص(توافقی است) را مبادله کنند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند. خریدار معمولا نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید. این قرارداد در بازار غیررسمی‌‌‌‌(خارج از بورس) در کشورهای اسلامی‌‌‌‌صورت می‌‌‌‌گیرد. در این قرارداد کل مبلغ مورد معامله به صورت قسطی تا سررسید به تحویل دهنده کالا پرداخت می‌‌‌‌شود.
5 -قراردادهای معاوضه‌ای
(SwapContracts)‌
قراردادی است که در ان دو طرف متعهد هستند که برای مدت مشخص(توافقی است)، دو دارایی یا منافع حاصله از دو دارایی را با کیفیت مشخص(توافقی است) به نسبت تعیین شده، معاوضه کنند. پس از سررسید قرارداد دو دارایی یا منافع این دو دارایی به صاحبان اولیه آنها برمی‌‌‌‌گردد. این دارایی‌ها می‌‌‌‌توانند فیزیکی مثل گندم، طلا، نفت، چوب و غیره یا مالی مثل اوراق قرضه، مشارکت، وام و غیره باشند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند. این قرارداد به صورت غیررسمی(خارج از بورس) انجام می‌‌‌‌گیرند.
۶ - قراردادهای اختیاری
(Option Contracts)
الف) اختیار خرید (Call Option)
قراردادی است که صاحب اختیار(خریدار اختیار خرید) پس از پرداخت مبلغی مشخص(تعیین شده توسط بازار رسمی‌ ‌‌‌بورس) به فروشنده اختیار، این حق را پیدا می‌‌‌‌کند که تا زمانی مشخص(تعیین شده توسط بازار رسمی‌‌‌‌بورس)، دارایی رسمی‌‌‌‌مشخص را با کیفیت مشخص با قیمت مشخص (تعیین شده توسط بازار رسمی‌‌‌‌بورس) اگر بخواهد از فروشنده اختیار، خریداری کند؛ این تنها یک حق یا امتیاز خرید است نه اجبار. فروشنده اختیار خرید تا زمانی که خریدار اختیار خرید حق خود را اجرا نکرده‌، هیچ تعهدی در این قرارداد ندارد. زمانی که خریدار اختیار خرید حق خود را اجرا کند، فروشنده اختیار خرید اجبار دارد که تعهد را طبق قرارداد انجام دهد.
به عبارتی دیگر، خریدار اختیار خرید دارای یک حق است و فروشنده اختیار خرید در زمان اجرای این حق دارای تعهد می‌‌‌‌شود، این یک نوع تعهد احتمالی برای فروشنده اختیار خرید تلقی می‌‌‌‌شود. صاحب اختیار خرید(خریدار) فکر می‌‌‌‌کند که قیمت دارائی بالا می‌‌‌‌رود و فروشنده اختیار خرید فکر می‌کند که قیمت دارائی پایین می‌‌‌‌آید. این قرارداد به صورت رسمی‌‌‌‌در بورس‌های دنیا به روی دارایی‌های واقعی و مالی معامله می‌‌‌‌شوند. چنانچه صاحب اختیار به دلایل قیمت‌های بازار، از حق خود استفاده کند، حالتی ایجاد می‌‌‌‌شود که به آن درون پولی (in The money)
اطلاق می‌‌‌‌شود.
ب) اختیار فروش(Put option)‌:
قراردادی است که صاحب اختیار(خریدار اختیار فروش) پس از پرداخت مبلغی مشخص (تعیین شده توسط بازار رسمی ‌‌‌‌بورس) به فروشنده اختیار این حق را پیدا می‌‌‌‌کند که تا زمان مشخص (تعیین شده توسط بازار رسمی‌ ‌‌‌بورس) دارایی مشخص را با کیفیتی مشخص با قیمتی مشخص (تعیین شده توسط بازار رسمی‌‌‌‌بورس) اگر بخواهد به فروشنده اختیار بفروشد. این تنها یک حق یا امتیار فروش است نه اجبار. فروشنده اختیار فروش تا زمانی که خریدار اختیار فروش حق خود را اجرا نکرده، هیچ تعهدی در این قرارداد ندارد. زمانی که خریدار اختیار فروش حق خود را اجرا کند، فروشنده اختیار فروش اجبار دارد که تعهد را طبق قرارداد انجام دهد. به عبارتی دیگر، خریدار اختیار فروش دارای یک حق است و فروشنده اختیار فروش در زمان اجرای این حق دارای تعهد می‌‌‌‌شود؛ این یک نوع تعهد احتمالی برای فروشنده اختیار فروش تلقی می‌‌‌‌شود. صاحب اختیار فروش(خریدار) فکر می‌‌‌‌کند که قیمت دارایی پایین می‌‌‌‌رود و فروشنده اختیار فروش فکر می‌‌‌‌کند که قیمت دارایی بالا می‌‌‌‌رود. این قراردادها به صورت رسمی ‌‌‌‌در بورس‌های دنیا به روی دارایی‌های فیزیکی و مالی معامله می‌‌‌‌شوند.
اگر قرارداد اختیار معامله به گونه‌ای بسته شود که دارنده برگه بتواند در هر زمان (پیش از سررسید نهایی) از حق خود استفاده کند، آن را «اوراق آمریکایی» و اگر در برگ قرارداد این جمله قید شده باشد که دارنده تنها در زمان انقضا می‌‌‌‌تواند از آن حق استفاده کند، آن را «اوراق اروپایی»، می‌‌‌‌نامند. گواهی اختیار معامله قابل معامله در بازار دست دوم (بورس) نیز هست.
ادامه دارد.
تدوین:
کارشناس ارشد علوم اقتصادی دانشگاه تهران، خبرنگار اقتصادی سرویس مسائل راهبردی ایران

ابزار مشتقه؛ از کاهش ریسک تا مهار تلاطم بازار

ابزار مشتقه راهکاری هدفمند برای برطرف کردن دغدغه سرمایه گذار، تولید کننده و مصرف کننده محسوب می شود و به دلیل پوشش ریسک قادر خواهد بود تلاطم موجود در بازار را مهار و دغدغه‌های مصرف‌کننده و تولیدکننده را برطرف کند.

به گزارش کارآفرین نیوز،در بازارهای مالی ریسک به‌عنوان یکی از عوامل مهم و دغدغه برای سرمایه‌گذاران و فعالین اقتصادی محسوب می‌شود.و از آنجایی‌که سرمایه‌گذاران از ریسک و خطر گریزان هستند، به همین دلیل آنها از ورود سرمایه خود به بازارهای پرریسک امتناع می‌کنند. از طرفی در بازارهای مختلف بنا به ماهیت آنها از ابزارهای مالی بهره برده می‌شود که انتخاب نیز آن بر اساس شرایط بازار است.

همچنین نوسانات قیمتی که به سبب تغییر در میزان عرضه و تقاضا در آینده رخ می‌دهد، خسارات سنگینی را به تولیدکنندگان وارد می‌کند. در واقع تولیدکنندگان به دنبال فروش تضمینی محصولات خود در آینده هستند تا هم ضرری به آنها تحمیل نشود و هم دغدغه مصرف‌کننده مبنی بر افزایش قیمت و یا کمبود کالا را برطرف نمایند.

بنابراین ایجاد یک بازار شفاف با حجم معاملات بالا که دغدغه، تولیدکننده و مصرف‌کننده را برطرف کند ضروری به نظر می‌رسد همچنین چنین بازاری باید توانایی کاهش ریسک را دارا باشد تا سرمایه‌گذار با اطمینان خاطر در آن سرمایه‌گذار کند. ایجاد یک بازار کارا و شفاف و درعین‌حال با حجم معاملاتی بالا نیازمند ابزارهای مختلفی نظیر ابزار مشتقه است.

ابزار مشتقه

ابزار مشتقه یکی از ابزارهایی است که از بازارهای پایه نظیر کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه مشتق شده و در بورس‌های مربوط انجام می‌شود. درواقع ابزار مشتقه در معاملات اصل دارایی جابه‌جا نشده و عملکرد قیمتی آن به تغییرات قیمت آن کالا ارتباط دارد.

برخلاف تصور عمومی ابزار مشتقه دارایی محسوب نمی‌شود و دارای ارزش نیست. ازآنجایی‌که ارزش اوراق مشتقه وابسته به ارزش اوراق بهادار، کالا، شاخص و ارز است لذا ابزار مشتقه به‌خودی‌خود دارای ارزش نیست.

از طرفی اوراق مشتقه، هزینه تأمین مالی کمتر داشته و ریسک ورود به بازار را کاهش داده است به همین دلیل در معاملات روز دنیا با استقبال خوبی مواجه شده و روزبه‌روز بر میزان استقبال به آن افزایش پیدا می‌کند. همچنین در این بازار سرعت و قدرت نقدشوندگی نسبت به بازار نقدی معاملات با سرعت بیشتری در جریان است.

از سوی دیگر در معاملات مشتقه به دلیل وجود اهرم، سرمایه گذار لازم نیست که برای انجام معاملات همه پول خود را پرداخت کند. در نتیجه افراد قادر خواهند بود معاملات خود را با حجم بیشتری صورت دهند. البته استفاده نادرست از این اهرم منجر به ازدست‌رفتن سرمایه می‌شود بااین‌حال، وجود این اهرم، معاملات مشتقه را جذاب کرده است.

انواع ابزارهای مشتقه

ابزار مشتقه خود دارای انواع مختلفی است. ابزار مشتقه قرارداد اختیاری (آپشن)، قرارداد آتی، قرارداد فوروارد و قرارداد سواپ .

اختیار معامله از جذاب‌ترین ابزارهای پوشش ریسک نوسان قیمت دارایی است. در این قرارداد خریدار الزامی برای اجرای معامله ندارد ولی فروشنده اختیار معامله مجبور بوده تا پیش از انقضای مهلت آن و در صورت درخواست طرف دیگر، دارایی معین شده را در قیمت تعیین شده معامله کند. دستورالعمل قرارداد اختیار معامله در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ در سازمان بورس اوراق بهادار مصوب شد. نمونه این قرارداد، شرکت‌های پالایش نفت بندرعباس، سرمایه‌گذاری غدیر و فجر انرژی خلیج‌فارس بوده که در اردیبهشت‌ماه سال جاری دوره معاملات قراردادهای اختیاری معامله آن در بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد.

قرارداد آتی سبک دیگری از ابزار مشتقه بوده که توافقنامه‌ای مبتنی بر خریدوفروش دارایی در زمان معین در آینده و با قیمت مشخص است. اولین قرارداد آتی در ایران در سال ۸۷ با انجام دو قرارداد در حوزه سکه تمام بهار آزادی انجام شد. از آن روز به بعد قراردادهای آتی بر روی مفتول مس، سکه طلا، شمس طلا، زیره سبز و . ارائه شده است. در شکل زیر لیست قراردادهای آتی بورس کالای ایران مشاهده می شود.

یکی دیگر از انواع ابزارهای مشتقه، قرارداد فوروارد (پیمان آتی) بوده که شباهت فراوانی با قرارداد آتی دارد با این تفاوت که این قرارداد در بازارهای خارج از بورس صورت می‌گیرد.

قرارداد سوآپ نیز سبک دیگری از ابزارهای مشتقه است که بر اساس آن دو طرف معامله توافق می‌کنند که عواید ناشی از ابزارهای مالی خود را در آینده با یکدیگر معاوضه کنند. معمولاً این نوع قرارداد میان شرکت‌ها منعقد می‌شود. به‌طورکلی سواپ حالت کلی قراردادهای آتی بوده که به‌جای یک پرداخت، مجموعه‌ای از پرداخت‌ها صورت می‌گیرد. همچنین در هنگام قرارداد سوآپ هیچ پولی بین طرفین معامله نمی‌شود و ارزش سواپ در زمان شروع صفر است.

ابزار مشتقه و بازار ایران

باوجوداینکه ابزار مشتقه در بورس‌های جهانی از معاملات پررونقی برخوردار است اما در بازار سرمایه ایران توسعه چندانی ندارد . درواقع مقایسه و بررسی بازار مشتقه بورس ایران با سایر کشورهای جهان، نشان می‌دهد که این بازار نیازمند توسعه بوده است. کارشناسان اعتقاد دارند که نخستین گام در راستای توسعه، افزایش تعداد عرضه‌کننده‌ها در بورس کالا به همراه فعال‌سازی ابزار مالی مشتق از کالا خواهد بود.

البته در سال جاری اقداماتی جهت توسعه بازار مشتقه صورت‌گرفته است. راه‌اندازی بازار آتی سکه در صندوق طلای لوتوس از اولین اقدامات در این حوزه بوده است.

همچنین راه‌اندازی صندوق پوشش ریسک اقدام بسیار تأثیرگذاری در حوزه بازارهای مشتقه است که به گفته میثم فدایی، مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار، این سازمان در ماه‌های آینده به آن وارد خواهد شد.

بر اساس اظهارنظر کارشناسان، قوانین و مقررات فعلی و قیمت‌گذاری دستوری از چالش‌های اصلی در این حوزه است.

همانطور که گفته شده، در حال حاضر از ابزارهای مشتقه برای پوشش خطر و کاهش عدم اطمینان نسبت به قیمت‌های آتی استفاده گسترده می‌شود. ازآنجایی‌که نوسانات احتمالی قیمت در آینده دغدغه‌ای برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان است، لذا ایجاد و توسعه چنین بازاری سبب می‌شود که تولیدکننده و مصرف‌کننده نیازهای خود را در بهترین قیمت و در کمترین زمان برطرف کند.

بازارهای مالی چیست؟

زمان مطالعه: 6 دقیقه بازارهای مالی به طور گسترده به هر بازاری اطلاق می‌شود که در آن معامله اوراق بهادار انجام می‌شود، از جمله.

لینک کوتاه صفحه

بازارهای مالی به طور گسترده به هر بازاری اطلاق می‌شود که در آن معامله اوراق بهادار انجام می‌شود، از جمله بازار سهام، بازار اوراق قرضه، بازار فارکس، و بازار مشتقات و غیره. بازارهای مالی برای عملکرد روان اقتصادهای سرمایه داری حیاتی هستند.

شناخت بازارهای مالی

بازارهای مالی با تخصیص منابع و ایجاد نقدینگی برای کسب و کارها و کارآفرینان، نقشی حیاتی در تسهیل عملکرد روان اقتصادهای سرمایه داری ایفا می کنند.

بازارها تجارت دارایی های مالی خود را برای خریداران و فروشندگان آسان می کند. بازارهای مالی محصولات اوراق بهاداری را ایجاد می کنند که برای کسانی که وجوه اضافی دارند (سرمایه گذاران / وام دهندگان) بازدهی ایجاد می کند و این وجوه را در اختیار کسانی قرار می دهد که به پول اضافی (قرض گیرندگان) نیاز دارند.

بازار سهام تنها یکی از انواع بازارهای مالی است. بازارهای مالی با خرید و فروش انواع مختلفی از ابزارهای مالی از جمله سهام، اوراق قرضه، ارزها و مشتقات ساخته می شوند.

بازارهای مالی به شدت به شفافیت اطلاعاتی متکی هستند تا اطمینان حاصل کنند که بازارها قیمت هایی را که کارآمد و مناسب هستند تعیین می کنند.

قیمت بازار اوراق بهادار ممکن است به دلیل نیروهای اقتصاد کلان مانند مالیات نشان دهنده ارزش ذاتی آنها نباشد.

بازارهای سهام

شاید فراگیرترین بازارهای مالی، بازارهای سهام باشند. این بازار مکانی است که شرکت‌ها سهام خود را در آن فهرست می‌کنند و توسط معامله‌گران و سرمایه‌گذاران خرید و فروش می‌شوند.

بازارهای سهام، توسط شرکت‌ها برای افزایش سرمایه از طریق عرضه اولیه عمومی (IPO) استفاده می‌شوند و سهام متعاقباً بین خریداران و فروشندگان مختلف در بازاری که به عنوان بازار ثانویه شناخته می‌شود معامله می‌شود.

سهام ممکن است در بورس های فهرست شده، مانند بورس نیویورک (NYSE) یا نزدک، یا خارج از بورس (OTC) معامله شود.

شرکت‌کنندگان معمولی در بازار سهام شامل سرمایه‌گذاران و معامله‌گران (هم خرده‌فروشی و هم نهادی) و همچنین بازارسازان و متخصصانی هستند که نقدینگی را حفظ می‌کنند و بازارهای دوطرفه را ارائه می‌کنند.

کارگزاران اشخاص ثالثی هستند که معاملات بین خریداران و فروشندگان را تسهیل می‌کنند، اما موقعیت واقعی در سهام ندارند.

بازارهای خارج از بورس

بازار خارج از بورس (OTC) یک بازار غیرمتمرکز است، به این معنی که مکان های فیزیکی ندارد و معاملات به صورت الکترونیکی انجام می شود، که در آن فعالان بازار اوراق بهادار را مستقیماً بین دو طرف بدون کارگزار معامله می کنند. در حالی که بازارهای فرابورس ممکن است معاملات سهام خاصی را انجام دهند (به عنوان مثال، شرکت های کوچکتر یا پرریسک اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ تر که معیارهای فهرست بندی بورس ها را ندارند)، بیشتر معاملات سهام از طریق بورس انجام می شود.

با این حال، برخی از بازارهای مشتقه منحصراً فرابورس هستند و بنابراین بخش مهمی از بازارهای مالی را تشکیل می دهند. به طور کلی، بازارهای فرابورس و معاملاتی که در آنها انجام می شود بسیار کمتر تنظیم شده، اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ نقدشوندگی کمتری دارند و غیرشفاف تر هستند.

بازارهای اوراق قرضه

اوراق قرضه اوراق بهاداری است که در آن سرمایه گذار پول را برای مدت معینی با نرخ بهره از پیش تعیین شده وام می دهد. ممکن است یک اوراق قرضه را به عنوان توافقی بین وام دهنده و وام گیرنده در نظر بگیرید که شامل جزئیات وام و پرداخت های آن است. اوراق قرضه توسط شرکت ها و همچنین توسط شهرداری ها، ایالت ها و دولت های مستقل برای تامین مالی پروژه ها و عملیات منتشر می شود. به عنوان مثال، بازار اوراق قرضه اوراق بهاداری مانند اسکناس های صادر شده توسط خزانه داری ایالات متحده را می فروشد. بازار اوراق قرضه نیز بازار بدهی، اعتباری یا با درآمد ثابت نامیده می شود.

بازارهای پول

معمولاً بازارهای پولی محصولاتی با سررسید کوتاه مدت بسیار نقدشونده (کمتر از یک سال) معامله می‌کنند و با درجه بالایی از ایمنی و بازده نسبتاً کم بهره مشخص می‌شوند. در سطح عمده فروشی، بازارهای پول شامل معاملات با حجم بالا بین مؤسسات و معامله گران است. در سطح خرده فروشی، آنها شامل وجوه متقابل بازار پول خریداری شده توسط سرمایه گذاران فردی و حساب های بازار پولی است که توسط مشتریان بانک افتتاح می شود. افراد همچنین ممکن است با خرید گواهی سپرده کوتاه‌مدت (CD)، اسکناس‌های شهرداری، یا اسناد خزانه‌داری ایالات متحده، از جمله نمونه‌های دیگر، در بازار پول سرمایه‌گذاری کنند.

بازارهای مشتقه

مشتقه قراردادی است بین دو یا چند طرف که ارزش آن بر اساس یک دارایی مالی اساسی توافق شده (مانند اوراق بهادار) یا مجموعه ای از دارایی ها (مانند یک شاخص) است. اوراق مشتقه، اوراق بهادار ثانویه ای هستند که ارزش آنها صرفاً از ارزش اوراق بهادار اولیه ای که به آن مرتبط هستند، ناشی می شود. به جای معامله مستقیم سهام، یک بازار مشتقه در قراردادهای آتی و اختیار معامله و سایر محصولات مالی پیشرفته معامله می کند که ارزش خود را از ابزارهای اساسی مانند اوراق قرضه، کالاها، ارزها، نرخ های بهره، شاخص های بازار و سهام به دست می آورند.

بازار فارکس

بازار فارکس (صرافی خارجی) بازاری است که در آن شرکت کنندگان می توانند خرید، فروش، پوشش ریسک و سفته بازی بین جفت ارزها را انجام دهند. بازار فارکس نقدشونده ترین بازار در جهان است. بازار ارز روزانه بیش از 6 تریلیون دلار را انجام می دهد.

که بیشتر از مجموع بازارهای آتی و سهام است. همانند بازارهای فرابورس، بازار فارکس نیز غیرمتمرکز است و متشکل از شبکه ای جهانی از رایانه ها و کارگزاران از سراسر جهان است. بازار فارکس متشکل از بانک ها، شرکت های تجاری، بانک های مرکزی، شرکت های مدیریت سرمایه گذاری، صندوق های تامینی و کارگزاران و سرمایه گذاران خرده فروشی فارکس است.

بازارهای کالا

بازارهای کالا مکان هایی هستند که تولیدکنندگان و مصرف کنندگان برای تبادل کالاهای فیزیکی مانند محصولات کشاورزی (مانند ذرت، دام، سویا)، محصولات انرژی (نفت، گاز، کربن)، فلزات گرانبها (طلا، نقره، پلاتین)، یا کالاهای نرم (مانند پنبه، قهوه و شکر). اینها به عنوان بازارهای کالای نقطه ای شناخته می شوند، جایی که کالاهای فیزیکی با پول مبادله می شوند.

بازارهای ارزهای دیجیتال

در چند سال گذشته شاهد معرفی و ظهور ارزهای رمزنگاری شده مانند بیت کوین و اتریوم، دارایی های دیجیتال غیرمتمرکز مبتنی بر فناوری بلاک چین بوده ایم. امروزه، هزاران توکن ارزهای دیجیتال در دسترس هستند و در سراسر جهان در میان صرافی‌های مستقل آنلاین مبادلات ارز دیجیتال معامله می‌شوند. این صرافی ها میزبان کیف پول های دیجیتالی هستند تا معامله گران بتوانند یک ارز رمزنگاری شده را با ارز دیگر یا پول های فیات مانند دلار یا یورو مبادله کنند.

از آنجایی که اکثر صرافی های رمزنگاری پلتفرم های متمرکز هستند، کاربران در معرض هک یا کلاهبرداری هستند. صرافی های غیرمتمرکز نیز در دسترس هستند که بدون هیچ مرجع مرکزی کار می کنند. این صرافی ها امکان تجارت مستقیم همتا به همتا (P2P) ارزهای دیجیتال را بدون نیاز به یک مرجع واقعی مبادله برای تسهیل تراکنش ها فراهم می کنند. معاملات آتی و اختیار معامله در ارزهای دیجیتال اصلی نیز موجود است.

بازارهای سهام و IPO

هنگامی که یک شرکت تأسیس می شود، نیاز به دسترسی به سرمایه سرمایه گذاران دارد. همانطور که شرکت رشد می کند، اغلب خود را نیازمند دسترسی به مقادیر بسیار بیشتری از سرمایه ای می بیند که می تواند از عملیات جاری یا وام بانکی سنتی به دست آورد. شرکت ها می توانند این اندازه سرمایه را با فروش سهام به مردم از طریق عرضه اولیه عمومی (IPO) افزایش دهند. این وضعیت شرکت را از یک شرکت “خصوصی” که سهام آن در اختیار چند سهامدار است به یک شرکت سهامی عام تغییر می دهد که سهام آن متعاقباً در اختیار افراد زیادی از عموم مردم خواهد بود.

هنگامی که سهام شرکت در بورس عرضه می شود و معاملات در آن آغاز می شود، قیمت این سهام با ارزیابی و ارزیابی مجدد ارزش ذاتی و عرضه و تقاضای آن سهام در هر لحظه از زمان توسط سرمایه گذاران و معامله گران، تغییر می کند.

انواع مختلف بازارهای مالی چیست؟

برخی از نمونه‌های بازارهای مالی و نقش‌های آن‌ها شامل بازار سهام، بازار اوراق قرضه، فارکس، کالاها و بازار املاک و مستغلات و چندین مورد دیگر است. بازارهای مالی را می توان به بازارهای سرمایه، بازار پول، بازارهای اولیه در مقابل ثانویه و بازارهای فهرست شده در مقابل بازارهای فرابورس تقسیم کرد.

بازارهای مالی چگونه کار می کنند؟

علیرغم پوشش بسیاری از طبقات دارایی های مختلف و داشتن ساختارها و مقررات مختلف، همه بازارهای مالی اساساً با گرد هم آوردن خریداران و فروشندگان در یک دارایی یا قرارداد و اجازه دادن به آنها برای تجارت با یکدیگر کار می کنند. این اغلب از طریق یک مزایده یا مکانیزم کشف قیمت انجام می شود.

کارکردهای اصلی بازارهای مالی چیست؟

بازارهای مالی به دلایل متعددی وجود دارند، اما اساسی‌ترین کارکرد این است که امکان تخصیص کارآمد سرمایه و دارایی‌ها در یک اقتصاد مالی وجود دارد. بازارهای مالی با اجازه دادن به بازار آزاد برای جریان سرمایه، تعهدات مالی و پول، اقتصاد جهانی را روان‌تر می‌کنند و در عین حال به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند در افزایش سرمایه در طول زمان مشارکت کنند.

چرا بازارهای مالی مهم هستند؟

بدون بازارهای مالی، سرمایه نمی تواند به طور کارآمد تخصیص یابد و فعالیت های اقتصادی مانند تجارت و سرمایه گذاری و فرصت های رشد به شدت کاهش می یابد.

شرکت کنندگان اصلی در بازارهای مالی چه کسانی هستند؟

شرکت ها از بازارهای سهام و اوراق قرضه برای جذب سرمایه از سرمایه گذاران استفاده می کنند. سفته بازان به طبقات مختلف دارایی نگاه می کنند تا روی قیمت های آینده شرط بندی کنند. پوشش‌دهنده‌ها از بازارهای مشتقه برای کاهش ریسک‌های مختلف استفاده می‌کنند و آربیتراژورها به دنبال سود بردن از قیمت‌گذاری نادرست یا ناهنجاری‌های مشاهده شده در بازارهای مختلف هستند. کارگزاران اغلب به عنوان واسطه ای عمل می کنند که خریداران و فروشندگان را با هم جمع می کنند و برای خدمات خود پورسانت یا هزینه ای دریافت می کنند.

اختیار معامله در بورس و انواع آن/اوراق مشتقه چیست؟

اختیار معامله قرارداد دو طرفه است که خریدار و اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ فروشنده آن را بر اساس یک قیمت ثابت در زمان مشخص شده برای زمانی در آینده تنظیم می‌کنند که طبق آن خریدار قرارداد حق دارد دارایی خریداری کرده را در زمان معین بفروشد یا نگه دارد.

اختیار معامله که در بازار جهانی به معاملات آپشن شناخته شده، نوعی قرارداد است که در آن دو طرف معامله توافق می کنند خریدار قرارداد «اختیار معامله» با پرداخت مبلغی حق خرید و فروش دارایی ثابت در تاریخ مقرر شده در قرارداد را بدست آورد. این قرارداد در بازار سرمایه جزئی از خانواده اوراق بهادار است که به آن اوراق بهادار مشتقه می گویند. این قرارداد به دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می شود که بر اساس نوع آن حق خریدار بر روی دارایی در زمان مذکور تغییر می کند.

قرارداد اختیار معامله طرف فروشنده در ازای دریافت مبلغی زمان عقد قرارداد حق خرید و فروش دارایی مشخص شده در قرارداد را به خریدار اختیار معامله اعطا می کند.در واقع فروشنده با قرارداد بسته شده به خریدار اطمینان می دهد که صاحب دارایی در زمان مشخص شده است حق این را دارد که موضوع مشخص شده در قرارداد را بفروشد، نگهدارد یا بخرد.

اختیار معامله قراردادی پیچیده است و در زمان عقد آن دو طرف فروشنده و خریدار باید به این جمله باور داشته باشند و آن را بپذیرند که: «اختیارات شامل ریسک‌ها می‌شود و برای هرکسی مناسب نیستند. اگر توان ریسک بالا دارید، سرمایه‌گذاری کنید».

اوراق مشتقه

اوراق مشتقه نوعی اوراق بهادار است که ریسک معاملاتی بالایی دارد و می تواند نجات دهنده با عامل بحران ساز برای بازار باشد. دلیل نام گذاری «مشتقه» برای این نوع از اوراق بهادار ، وابسته بودن قیمت گذاری آن به قیمت چیز دیگری است.در واقع اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ قیمت اوراق مشتقه ، مشتقی از قیمت مولفه دیگری است و برای تعیین قیمت این قرارداد وابستگی هایی وجود دارد در نتیجه اختیار معامله زیرمجموعه اوراق مشتقه قرار می گیرد زیرا قیمت و ارزش آن به قیمت دارایی های دیگر وابسته است.

قرارداد اختیار خرید

اختیار خرید یکی از دو نوع اختیار معامله است که در آن حق خرید دارایی تعیین شده در قرارداد به طرف خریدار سهام داده می شود در واقع اختیار خرید به خریدار قرارداد این حق را می دهد که در ازای پرداخت مبلغی زمان بستن قرارداد حق خرید دارایی با قیمت ذکر شده را در زمان معین شده در آینده بدست آورد .

به طور مثال در بازار سرمایه، یک فرد قرارداد اختیار معامله خرید یک سهام را خریداری می کند، در صورتی که بعد از خریدن یک اختیار معامله قیمت سهام افزایش پیدا کند؛ از آنجا که قیمت پرداخته شده ثابت است، پس ارزش این اختیار خرید بالا مى‌رود و اختیار معامله‌هایی با همان شرایط حالا با قیمت (حق شرط) بالاترى معامله مى‌شوند. بر همین اساس، اگر قیمت سهام کاهش پیدا کند قیمت اختیار خرید نیز همسو با آن کاهش خواهد یافت. حال سرمایه گذار می‌تواند اختیار معامله خرید را تا قبل از رسید زمانی مذکور بفروشد. اختیار خرید یا فروش به عنوان ابزاری برای کاهش ریسک در آینده شناخته شده است.

قرارداد اختیار فروش

قرارداد اختیار فروش یکی دیگر از انواع قرارداد اختیار معامله است که در آن طرف خریدار اختیار معامله در ازای پرداخت پول به فروشنده قرارداد، حق فروش دارایی معین شده در قرارداد را خریداری می کند یعنی اختیار فروش به دارنده حق می‌دهد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخصی بفروشد. این قرارداد در بازار سرمایه زمانی اتفاق می افتد که سرمایه گذار تحلیلش کاهش قیمت یک سهم است و بر اساس تحلیل خود تصمیم دارد اختیار فروش آن سهام را خریداری کند.

اختیار فروش زمانی بسته می شود که خریداران انتظار کاهش قیمت دارایی مذکور را دارند و زمانی این قرارداد ارزشمند می شود که قیمت دارایی رفته رفته با کاهش قیمت همراه شود.